جنگ ایران و اسرائیل وابستگی کشورهای آسیایی به سوخت‌های فسیلی ایران را آشکار کرد

جریان ۲۰ درصد از نفت و گاز جهان از تنگه هرمز میان ایران و عمان عبور می‌کند؛ مسیری حیاتی که کشورهای چین، هند، ژاپن و کره جنوبی بیشترین وابستگی را به آن دارند. هرچند آتش‌بس میان ایران و اسرائیل فعلاً پابرجاست، اما کارشناسان معتقدند تنها راه مقابله با ریسک‌های احتمالی، افزایش سهم انرژی‌های تجدیدپذیر است.

به گزارش france24، وابستگی شدید آسیا به نفت و گاز خاورمیانه، در کنار حرکت کُند این منطقه به‌سوی انرژی پاک، آن را در برابر اختلال در انتقال منابع انرژی از مسیر تنگه هرمز آسیب‌پذیر کرده است؛ ضعفی راهبردی که در پی جنگ میان ایران و اسرائیل بیش از پیش آشکار شده است.

ایران در مجاورت تنگه هرمز قرار دارد؛ تنگه‌ای که نزدیک به ۲۰ درصد از نفت و گاز طبیعی مایع LNG جهان از آن عبور می‌کند. چهار کشور چین، هند، ژاپن و کره جنوبی درمجموع ۷۵ درصد از این واردات را به خود اختصاص داده‌اند.

براساس تحلیل مؤسسه تحقیقاتی «زیرو کربن آنالیتیکس»، ژاپن و کره جنوبی در میان این کشورها بیشترین میزان ریسک را متحمل می‌شوند، و پس از آن هند و چین قرار دارند. بااین‌حال، هیچ‌یک از این کشورها تاکنون گام‌های جدی برای افزایش سهم انرژی‌های تجدیدپذیر برنداشته‌اند.

تجدیدپذیرها، راهی برای مقابله با ریسک‌های احتمالی

در سال ۲۰۲۳، انرژی‌های تجدیدپذیر تنها ۹ درصد از ترکیب تولید برق کره جنوبی را تشکیل می‌دادند؛ رقمی بسیار پایین‌تر از میانگین ۳۳ درصدی کشورهای عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD). در همان سال، ژاپن بیشترین وابستگی به سوخت‌های فسیلی را در میان کشورهای گروه هفت (G7) داشت.

بااینکه آتش‌بس در جنگ ۱۲ روزه میان ایران و اسرائیل فعلاً برقرار مانده، کارشناسان هشدار می‌دهند که تنها راه مقابله با ریسک‌های آینده، کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی وارداتی و تسریع در گذار به منابع پاک و داخلی انرژی است.

«موری ورثی»، تحلیلگر مؤسسه زیرو کربن آنالیتیکس، می‌گوید: «این‌ها ریسک‌های واقعی و جدی هستند که کشورها باید نسبت به آن‌ها آگاه باشند و از منظر امنیت انرژی و اقتصادی، برای آن‌ها برنامه‌ریزی کنند.»

چین و هند بزرگ‌ترین خریداران نفت و گاز طبیعی مایع عبوری از تنگه هرمز هستند، اما آسیب‌پذیری ژاپن و کره جنوبی در این زمینه بیشتر است. به گفته مؤسسه «امبر»، ژاپن ۸۷ درصد و کره جنوبی ۸۱ درصد از کل مصرف انرژی خود را از طریق واردات سوخت‌های فسیلی تأمین می‌کنند. این درحالی است که سهم واردات در چین ۲۰ درصد و در هند ۳۵ درصد است.

ورثی توضیح می‌دهد: «اگر سهم انرژی عبوری از تنگه و میزان وابستگی هر کشور به نفت و گاز را با هم در نظر بگیریم، ژاپن از نظر آسیب‌پذیری در جایگاه نخست قرار می‌گیرد.»

«سام رینولدز»، از مؤسسه تحلیل اقتصاد انرژی و مالی نیز می‌گوید سه‌چهارم واردات نفت ژاپن و بیش از ۷۰ درصد واردات نفت کره جنوبی و نیز یک‌پنجم واردات گاز طبیعی مایع این کشور، از مسیر تنگه هرمز تأمین می‌شود. بااین‌حال، تمرکز اصلی هر دو کشور بیشتر بر متنوع‌سازی منابع سوخت فسیلی بوده تا گذار به انرژی‌های پاک.

برنامه ژاپن و کره جنوبی برای ادامه مصرف سوخت‌های فسیلی تا دهه‌های آینده

ژاپن همچنان قصد دارد تا سال ۲۰۴۰ حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد از انرژی مورد نیاز خود را از سوخت‌های فسیلی تأمین کند و در همین راستا، درحال ساخت نیروگاه‌های جدید LNG و جایگزینی نیروگاه‌های فرسوده است. کره جنوبی نیز برنامه دارد سهم گاز طبیعی مایع در سبد تولید برق خود را از ۲۸ درصد درحال‌حاضر، به ۲۵.۱ درصد تا سال ۲۰۳۰ و سپس به ۱۰.۶ درصد تا سال ۲۰۳۸ کاهش دهد.

برای رسیدن به هدف کربن‌خنثی تا سال ۲۰۵۰، هر دو کشور باید استفاده از انرژی خورشیدی و بادی را به‌طور چشمگیری افزایش دهند. این هدف مستلزم افزودن سالانه ۹ گیگاوات ظرفیت خورشیدی تا سال ۲۰۳۰ است. همچنین ژاپن به سالانه ۵ گیگاوات ظرفیت بادی جدید نیاز دارد و این رقم برای کره جنوبی حدود ۶ گیگاوات برآورد می‌شود.

گذار کُند و نامنظم

ژاپن با وجود داشتن اهداف اقلیمی، هنوز جدول زمانی مشخصی برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای بخش برق تدوین نکرده و سیاست‌های انرژی این کشور همچنان نامنظم است. این کشور به یارانه دادن به بنزین و گازوئیل ادامه می‌دهد، به‌دنبال افزایش واردات LNG است و از پروژه‌های نفت و گاز در خارج حمایت می‌کند. توسعه انرژی بادی فراساحلی نیز به‌دلیل موانع مقرراتی با کندی مواجه شده است.

در کره جنوبی نیز نرخ پایین برق مانعی برای سوددهی پروژه‌های انرژی خورشیدی و بادی به شمار می‌رود و این موضوع سرمایه‌گذاری در حوزه تجدیدپذیرها را محدود کرده است. «کوانگ‌هی یئوم» از اندیشکده آگورا می‌گوید این مسئله یکی از عوامل کلیدی در عقب‌ماندن تجدیدپذیرهاست. به گفته او، قیمت‌گذاری منصفانه، حمایت‌های قوی‌تر سیاسی و اصلاحات ساختاری می‌تواند به تسریع گذار انرژی در کره جنوبی کمک کند.

حرکت هوشمندانه چین و هند برای کاهش ریسک‌های جهانی

در مقابل، چین و هند برای کاهش تأثیرپذیری از نوسانات قیمت جهانی انرژی یا اختلال در تجارت، اقداماتی پیشگیرانه انجام داده‌اند.

چین در سال ۲۰۲۴ پیشتاز رشد جهانی ظرفیت انرژی بادی و خورشیدی بود؛ به‌طوری که ظرفیت تولید برق بادی ۴۵ درصد و خورشیدی ۱۸ درصد افزایش یافت. این کشور همچنین تولید داخلی گاز خود را حتی با وجود کاهش ذخایر زیرزمینی، افزایش داده است.

چین با افزایش تولید برق پاک در داخل و همچنین افزایش تولید گاز داخلی توانسته واردات LNG را کاهش دهد؛ هرچند همچنان بزرگ‌ترین واردکننده نفت خام جهان محسوب می‌شود. حدود نیمی از ۱۱ میلیون بشکه نفتی که چین روزانه وارد می‌کند، از خاورمیانه تأمین می‌شود. روسیه و مالزی نیز از دیگر تأمین‌کنندگان اصلی چین هستند.

هند نیز که همچنان به‌طور گسترده بر زغال‌سنگ تکیه دارد، قصد دارد تولید زغال‌سنگ خود را تا سال ۲۰۳۰ حدود ۴۲ درصد افزایش دهد. بااین‌حال، رشد استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر در این کشور شتاب گرفته است؛ تنها در سال گذشته، ۳۰ گیگاوات ظرفیت جدید انرژی پاک به شبکه هند افزوده شد؛ ظرفیتی که برای تأمین برق نزدیک به ۱۸ میلیون خانوار کافی است.

تنوع‌بخشی به تأمین‌کنندگان، راهی برای کاهش ریسک

«ویبوتی گارگ» از مؤسسه تحلیل اقتصاد انرژی و مالی می‌گوید: «هند با متنوع‌سازی تأمین‌کنندگان خود و افزایش واردات از آمریکا، روسیه و سایر کشورهای خاورمیانه، تا حدی ریسک خود را کاهش داده است. اما اگر هند بخواهد به امنیت واقعی انرژی دست یابد، نیازمند جهشی عظیم در توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر است.»

سام رینولدز هشدار داد که بسته شدن تنگه هرمز می‌تواند بر سایر کشورهای آسیایی هم تأثیر بگذارد: «توسعه ظرفیت تولید برق تجدیدپذیر، ابزاری حیاتی برای پوشش دادن ریسک‌های ناشی از واردات نفت و گاز است.»

جنوب شرق آسیا در مسیر تبدیل به واردکننده خالص انرژی

به گزارش مرکز انرژی اندونزی، تقاضای روبه‌رشد در مالزی و اندونزی باعث شده جنوب شرق آسیا به واردکننده خالص نفت تبدیل شود. اگرچه اتحادیه ۱۰ عضوی کشورهای جنوب شرق آسیا همچنان به‌واسطه تولیدات برونئی، اندونزی، مالزی و میانمار، بیش از آنکه LNG وارد کنند، آن را صادر می‌کند، اما طبق پیش‌بینی می‌شود افزایش تقاضا باعث خواهد شد این منطقه تا سال ۲۰۳۲ به واردکننده خالص LNG بدل شود.

در همین حال، استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر هم‌پای رشد تقاضا افزایش نیافته و تولید نفت و گاز نیز با کاهش تولید از میادین قدیمی روبه‌رو شده است. آژانس بین‌المللی انرژی هشدار داده اگر سیاست‌های قوی‌تری برای توسعه انرژی پاک اجرا نشود، هزینه واردات نفت در کشورهای جنوب شرق آسیا از ۱۳۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۴ به بیش از ۲۰۰ میلیارد دلار تا سال ۲۰۵۰ خواهد رسید.

رینولدز تأکید کرد: «انرژی پاک فقط یک ضرورت برای مقابله با تغییرات اقلیمی نیست، بلکه یک الزام اساسی برای امنیت انرژی ملی است.»

همچنین بخوانید: ظاهراً کشورهای درحال‌توسعه نمی‌توانند گذار کامل به انرژی‌های پاک داشته باشند!