توسط : در یک دهه گذشته، با ورود بازار برق ایران به مرحلهای جدید به نام تابلوی سبز انرژی، بستر رسمی معامله برق تولیدشده از منابع تجدیدپذیر فراهم شده است. این تابلو علاوه بر شفافسازی هزینههای تولید، امکان خرید مستقیم برق پاک برای صنایع بزرگ را نیز ایجاد کرده است. در این مقاله قصد داریم به چیستی تابلوی سبز انرژی، سازوکار معاملات، وضعیت گواهیها، فرصتها و چالشهای آن بپردازیم.
در این مطلب میخوانید:
- تابلوی برق سبز چیست و چرا مهم است؟
- تفاوت تابلو سبز با سایر بازارهای برق
- سازوکار معاملات در تابلو سبز بورس انرژی چگونه است؟
- کارگزاریها و نقش آنها در تابلو سبز بورس انرژی
- معاملات در تابلو سبز بورس انرژی
- نحوه کشف قیمت برق سبز
- گواهی برق تجدیدپذیر
- نیروگاه مجازی
- ماده ۱۶ قانون جهش تولید دانشبنیان در راستای حمایت از تابلوی سبز بورس
- مزایا و فرصتهای تابلوی سبز بورس انرژی
- چالشها و محدودیتهای تابلوی سبز بورس انرژی
- جمعبندی
- سؤالات متداول
تابلوی برق سبز چیست و چرا مهم است؟
تابلو سبز بورس انرژی، بازاری رسمی و شفاف برای معامله برق تولیدشده از منابع تجدیدپذیر است که در خردادماه ۱۴۰۲ رونمایی شد و آغاز به فعالیت کرد. در این تابلو، برخلاف سایر بازارهای برق، منشأ تولید برق اهمیت دارد؛ یعنی تنها برق تولیدشده از منابع پاک مانند خورشید، باد، زیستتوده، زمینگرمایی و برقآبی کوچک امکان عرضه و معامله دارد. تابلوی سبز محلی برای خرید و فروش برق پاک بهعنوان یک کالای مشخص و قابل رهگیری است.
این تابلو بهعنوان یکی از بخشهای تخصصی بورس انرژی ایران ایجاد شده تا با فراهمسازی بسترهای شفاف و ساختارمند، مسیر توسعه بازار برق تجدیدپذیر را هموار کند. هدف از راهاندازی آن، شفافسازی هزینهها و واقعیسازی قیمت برق پاک، ایجاد انگیزه اقتصادی برای سرمایهگذاری در نیروگاههای تجدیدپذیر و تسهیل دسترسی مصرفکنندگان بزرگ، بهویژه صنایع، به برق سبز است. این سازوکار همچنین با ایجاد امکان خرید مستقیم برق پاک، به کاهش فشار بر شبکه برق سراسری کمک کرده و با جایگزینی تدریجی انرژیهای فسیلی، موجب کاهش انتشار دیاکسیدکربن و کاهش اثرات مخرب آن بر محیطزیست کشور میشود.
تفاوت تابلو سبز با سایر بازارهای برق
تابلو سبز بورس با بازار عمدهفروشی برق یا بازار قراردادهای معمول در بورس انرژی تفاوتهایی دارد که عبارتند از:
- برق عرضهشده حتماً باید از منابع تجدیدپذیر باشد و منشأ آن کاملاً مشخص باشد.
- برای برق معاملهشده «گواهی برق تجدیدپذیر» (REC) صادر میشود.
- این تابلو یکی از ابزارهای تحقق سیاستهای کلان در حوزه کاهش آلایندگی و مصرف انرژی فسیلی است.
بازیگران اصلی تابلوی سبز بورس انرژی
- تولیدکنندگان برق سبز شامل نیروگاههای خورشیدی، بادی، زیستتوده، برقآبی و …
- خریداران صنعتی مانند کارخانهها و صنایع بزرگ که بهدنبال برق پایدار و سبز هستند.
- کارگزاریهای بورس انرژی بهعنوان واسطههایی که معاملات را برای خریداران و فروشندگان انجام میدهند.
- تجمیعکنندهها (مانند نیروگاه مجازی) که تولید چند نیروگاه کوچک را یکجا عرضه میکنند.
- نهادهایی مانند بورس انرژی، وزارت نیرو و ساتبا که نقش ناظر و تنظیمکننده دارند.
تابلو سبز بورس پلی میان سه حوزه بازار سرمایه، صنعت برق و سیاستهای زیستمحیطی است. با این تابلو، برق از پروژههای دولتی محدود خارج شده و وارد بازاری رقابتی میشود که در آن قیمت کاملاً مشخص است. تابلوی سبز انرژی امکان عرضه را برای نیروگاههای کوچک نیز فراهم کرده است.
سازوکار معاملات در تابلو سبز بورس انرژی چگونه است؟
ازآنجاکه تابلوی سبز انرژی محلی برای معاملات رسمی برق است، سازوکار معاملات در آن تابع قوانین ساتبا و وزارت نیرو است و تولیدکننده و خریدار میتوانند بدون نگرانی وارد بازار سبز انرژی شوند.
مراحل ورود و عرضه برق در تابلو سبز بورس انرژی
ثبتنام نیروگاه در بورس انرژی
- نیروگاهها باید به سایت رسمی بورس انرژی ایران مراجعه کرده و از طریق کارگزاریهای مجاز بورس انرژی، فرمهای ثبتنام را تکمیل کنند. (کارگزاریها، بهعنوان واسطه، ثبتنام و ورود به سامانه معاملات بورس انرژی را برای تولیدکنندهها تسهیل میکنند.)
- پس از ثبتنام، هر تولیدکننده یک کد معاملاتی دریافت میکند که برای عرضه برق در تابلو سبز ضروری است.
| مدرک یا الزام | توضیح کوتاه |
| مجوز احداث و بهرهبرداری نیروگاه (مراحل اخذ مجوز نیروگاه خورشیدی) | مجوز رسمی از مراجع قانونی برای ساخت و بهرهبرداری نیروگاه تجدیدپذیر |
| تأییدیه تجدیدپذیر بودن از ساتبا | گواهی رسمی از سازمان ساتبا مبنی بر تولید برق از منبع پاک و تجدیدپذیر |
| ثبتنام در کارگزاری بورس انرژی | ثبتنام تولیدکننده در یکی از کارگزاریهای مجاز برای ورود به معاملات بورس انرژی |
| قرارداد اتصال به شبکه برق | قرارداد رسمی اتصال نیروگاه به شبکه سراسری برق کشور جهت تزریق برق تولیدی |
| تجهیزات اندازهگیری و کنتور هوشمند | نصب کنتورهای تأییدشده و سیستمهای اندازهگیری استاندارد برای ثبت دقیق میزان برق تولیدی |
دریافت تأییدیه تولید پاک
- نیروگاه باید استانداردها و مشخصات فنی خود را در سامانه ساتبا اعلام کرده و ساتبا تولید برق از منابع تجدید پذیر را تأیید کند.
- پس از بررسی، ساتبا تأییدیه رسمی صادر میکند که این تأییدیه برای فروش برق در تابلو سبز بورس انرژی لازم است.
صدور گواهی برق تجدیدپذیر (REC)
این گواهی بعد از معامله در تابلو سبز، برای برق خریداریشده صادر میشود. گواهی به خریدار اجازه میدهد برقی مصرفی خود را با عنوان برق سبز و پاک ثبت کند.
کارگزاریها و نقش آنها در تابلو سبز بورس انرژی
کارگزاریها با صدور کد معاملاتی و ثبت سفارش، مسیر ورود نیروگاهها را به بازار رسمی بورس انرژی هموار میکنند. از سوی دیگر، با تحلیل شرایط بازار و ارائه قیمت پیشنهادی مناسب، به تولیدکنندگان و خریداران در تعیین ارزش واقعی برق سبز کمک میکنند. مدیریت حرفهای معاملات، انتقال گواهی برق تجدیدپذیر و انجام تسویههای مالی امن و شفاف نیز از دیگر وظایف کارگزاریهاست که اعتماد و اعتبار بازار را تقویت میکند.
برای ورود به معاملات برق سبز در تابلو سبز بورس انرژی، تولیدکنندگان و خریداران نمیتوانند بهصورت مستقیم وارد بازار شوند؛ بلکه باید از طریق کارگزاریهای مجاز بورس انرژی اقدام کنند. کارگزاریها نقش واسط حرفهای را ایفا کرده و فرایند معامله برق سبز را برای هر دو طرف ساده و امن میکنند.
کارگزاریهای فعال در تابلو سبز بورس انرژی
| نام کارگزاری | نقش کلیدی در تابلو سبز | شماره تماس | وبسایت رسمی |
| مفید | تجربه بالا در معاملات برق و تسویه سریع | ۰۲۱-۹۱۰۰۸۷۰۰ | https://www.emofid.com |
| پارس ایده بنیان | ارائه مشاوره به نیروگاههای کوچک و متوسط برای ورود به بازار برق سبز | ۰۳۱-۳۶۲۰۴۷۲۰ / ۰۲۱-۸۸۹۷۱۵۰۴ | https://pibbroker.ir |
| نگاه نوین | مدیریت عرضه و تقاضای برق سبز و گواهیهای تجدیدپذیر (REC) | ۰۲۱-۴۱۵۶۲۰۰۰ | https://nnovin.ir |
| رضوی | تسهیل معاملات برق سبز برای صنایع و سازمانها | ۰۲۱-۲۷۶۳۱۰۰۰ | — |
| پیشگامان بهپرور | پشتیبانی کامل از نیروگاههای نوپا در فرایند ورود به بازار برق سبز | ۰۲۱-۶۶۴۷۵۵۲۰ | https://ebehparvar.ir |
معاملات در تابلو سبز بورس انرژی
تولیدکننده برق، یعنی نیروگاه، پس از طی مراحل ورود به تابلو سبز انرژی، مشخصات برق تولیدی خود را که شامل میزان انرژی، بازه زمانی تحویل و قیمت پایه است، اعلام میکند و این اطلاعات در تابلو سبز بورس انرژی درج میشود.
در طرف مقابل، خریداران نظیر صنایع بزرگ یا شرکتها، از طریق کارگزاریها وارد فرایند خرید میشوند. خریدار سفارش خرید خود را براساس مقدار برق مورد نیاز و قیمت پیشنهادی ثبت میکند.
پس از انجام معامله، برق به خریدار در شبکه تخصیص داده شده و گواهی برق سبز به او تعلق میگیرد. همچنین مبلغ معامله طبق ضوابط بورس انرژی تسویه میشود. این مبلغ بر اساس عرضه و تقاضا تعیین میشود.
نحوه کشف قیمت برق سبز
نیروگاهها و خریداران، قیمت پیشنهادی خود را برای هر کیلوواتساعت برق سبز اعلام و در سامانه وارد میکنند. هرگاه قیمت فروشنده و خریدار یکسان شود، معامله انجام شده و قیمت نهایی بهعنوان «قیمت کشفشده بازار» ثبت میشود.
برای مثال، یک نیروگاه خورشیدی برق خود را با قیمت ۴۵۰۰ ریال برای هر کیلوواتساعت در تابلو سبز عرضه میکند و یک کارخانه صنعتی تا سقف ۵۰۰۰ ریال برای هر کیلوواتساعت پرداخت میکند. در این حالت، اگر توافق روی عددی مانند ۴۷۰۰ ریال صورت گیرد، معامله انجام شده و همین قیمت بهعنوان قیمت کشفشده برق سبز ثبت میشود.
دلیل تفاوت قیمت برق سبز با برق عادی
- هزینههای بالای سرمایهگذاری در انرژی پاک
- مسئولیتپذیری خریدار و الزامات قانونی مربوط به آن
- ارزشهای زیستمحیطی برق سبز
گواهی برق تجدیدپذیر
گواهی برق تجدیدپذیر یا REC (Renewable Energy Certificate) سندی رسمی است که نشان میدهد مقدار مشخصی برق از یک منبع تجدیدپذیر – مانند خورشید، باد یا زیستتوده – تولید شده است. هر گواهی REC معمولاً معادل با تولید یک مگاواتساعت برق تجدیدپذیر است. نکته مهم این است که REC خودِ برق نیست، بلکه تأییدیهای است که نشان میدهد برق تولیدشده دارای منشأ سبز و پاک بوده و از منابع تجدیدپذیر تأمین شده است.
نیروگاه مجازی
نیروگاه مجازی سامانهای است که چندین واحد تولید برق تجدیدپذیر کوچک را بهصورت یک مجموعه واحد مدیریت و وارد بازار برق میکند. این مدل نیروگاه بدون نیاز به زیرساختهای فیزیکی بزرگ، امکان تولید برق پاک در نقاط مختلف کشور را فراهم کرده و انرژی تولیدی آنها میتواند پس از ثبت و تأیید در قالب گواهیهای برق تجدیدپذیر (REC)، در تابلو برق سبز بورس انرژی عرضه شود.
بهاینترتیب، نیروگاههای مجازی با تجمیع تولیدات کوچک و پراکنده، یک منبع قابل اتکا و قابل معامله از برق پاک ایجاد کردهاند که نهتنها دسترسی صنایع و مصرفکنندگان بزرگ را به برق سبز آسان میکند، بلکه شفافیت، رسمیت و ارزش اقتصادی تازهای برای تولید برق تجدیدپذیر به همراه میآورد. اخیراً دستورالعمل ایجاد نیروگاه مجازی در تابلوی برق سبز بورس انرژی ابلاغ شد.
برای آشنایی بیشتر با نیروگاه مجازی این مقاله را بخوانید: نیروگاه مجازی چیست و چگونه کار میکند
ماده ۱۶ قانون جهش تولید دانشبنیان در راستای حمایت از تابلوی سبز بورس
براساس آییننامه اجرایی ماده ۱۶ قانون جهش تولید دانشبنیان، صنایع بزرگ با دیماند بالاتر از یک مگاوات موظفاند طی مدت ۵ سال بخشی از انرژی برق مصرفی خود را از طریق تابلوی سبز انرژی تأمین کنند و فرایند محاسبه بهای برق باید بهگونهای باشد که بخش تجدیدپذیر آن از سایر مصرفها تفکیک شود؛ بهطوریکه در سال اول این نسبت یک درصد و تا پایان سال ۵ درصد باشد.
این قانون موجب شده تا صنایع بزرگ یا نیروگاه تجدیدپذیر احداث کنند و یا برق پاک مصرفی خود را از طریق بازار رسمی انرژی، یعنی تابلوی سبز، تأمین کنند.
درصورتیکه صاحبان صنایع به این قانون عمل نکنند، برای مقدار برق تأمیننشده باید هزینه را براساس میانگین قیمت خرید برق از نیروگاههای تجدیدپذیر در سه بازه زمانی (اوج بار، میانباری و کمباری) پرداخت کنند. ساتبا هم موظف است در پایان هر ماه، متوسط این قیمتها را براساس صورتحسابهای دو ماه اخیر نیروگاههای تجدیدپذیر محاسبه و به توانیر اعلام کند.
اگر میزان برق تولیدی تجدیدپذیر مشترک بیشتر از مصرف او باشد، میتواند درخواست کند که مازاد تولید در دورههای بعدی – حداکثر تا یک سال – برایش ذخیره و استفاده شود یا مطابق دستورالعملهای اعلامی ساتبا، از منافع آن بهرهمند گردد.
همچنین اگر نیروگاه تجدیدپذیر در محل مصرف مستقر باشد و به شبکه داخلی صنعت متصل شود، باید کنتورهای جداگانه و قابلمشاهده برای اندازهگیری دقیق و مطمئن میزان برق تولیدی و مصرفی نصب شود. اگر چنین شرایطی فراهم نباشد، نیروگاه باید بهصورت مستقیم و با تجهیزات اندازهگیری مستقل به شبکه برق عمومی متصل شود.
مزایا و فرصتهای تابلوی سبز بورس انرژی
بسیاری از صنایع بزرگ مثل فولاد، سیمان و پتروشیمی به دلیل مصرف بالای برق و فشارهای داخلی و بینالمللی برای کاهش تولید کربن، نیاز دارند بهسمت منابع انرژی پاک بروند. ورود آنها به بازار سبز انرژی این امکان را فراهم میکند که برق موردنیاز خود را بهصورت مستقیم و رسمی از نیروگاههای تجدیدپذیر خریداری کنند و در گزارشهای زیستمحیطی، مسئولیت اجتماعی (CSR) و پایداری (ESG) نشان دهند که بخشی از انرژی مصرفیشان از منابع پاک تأمین شده است.
این موضوع جایگاه رقابتی آنها را در بازارهای جهانی بهبود میبخشد و تصویر حرفهایتر و مسئولانهتری از آنها ارائه میدهد. از سوی دیگر، برای نیروگاههای تجدیدپذیر نیز حضور در تابلوی سبز انرژی به معنای دسترسی به یک کانال فروش رسمی، شفاف و مستقل است؛ جایی که تولیدکننده میتواند برق خود را بدون نیاز به قراردادهای تضمینی دولتی، در یک بازار رقابتی و بر اساس قیمت واقعی و مبتنی بر عرضه و تقاضا عرضه کند.
جذب سرمایه و توسعه بازار مالی
تابلوی سبز انرژی میتواند نقش یک پل ارتباطی میان بازار برق و ابزارهای مالی سبز مانند اوراق سبز، صندوقهای سرمایهگذاری انرژی پاک و سایر سازوکارهای نوین مالی را ایفا کند و مسیر جذب سرمایههای بخش خصوصی را بهسمت پروژههای نیروگاهی تجدیدپذیر هموار سازد.
این تابلو با ایجاد شفافیت در معاملات برق سبز، امکان تصمیمگیری دقیقتر براساس قیمتهای واقعی را فراهم کرده و به افزایش پیشبینیپذیری بازار و برنامهریزی مؤثر برای آینده کمک میکند.
از سوی دیگر، کاهش ریسک سرمایهگذاری، تسهیل توسعه نیروگاههای کوچک و متوسط و تقویت تولید پراکنده ازجمله مزایای مهم این ساختار است. درنهایت، فعالیت این تابلو میتواند با توسعه انرژیهای پاک و کاهش ردپای کربن، اثرات مثبت زیستمحیطی بلندمدتی برای کشور به همراه داشته باشد.
چالشها و محدودیتهای تابلوی سبز بورس انرژی
با وجود مزایا و ظرفیتهای مهم تابلوی سبز انرژی، این سازوکار همانند سایر سازوکارها با مجموعهای از چالشها و محدودیتهای ساختاری، اجرایی و اقتصادی روبهروست؛ ازجمله:
- کمبود خریدار واقعی؛ بهدلیل قیمت بالاتر برق سبز نسبت به برق شبکه سراسری و نبود اجبار قانونی
- عدم وجود مشوقهای مالی و اقتصادی کافی؛ در ایران، تشویقهای اقتصادی هنوز یا کامل نیستند و یا بهصورت محدود اجرا میشوند که باعث کاهش جذابیت اقتصادی بازار میشود.
- بیثباتی سیاستگذاری و قوانین؛ تغییرپذیری مقررات و آییننامهها موجب شده تمایل به سرمایهگذاری بلندمدت کاهش یابد، اعتماد به تابلوی سبز کم شده و خطر توقف پروژههای جدید بیشتر شود.
- محدودیتهای فنی شبکه برق پاک؛ محدودیت در اتصال برخی نیروگاهها به شبکه، نیاز به زیرساخت ذخیرهسازی انرژی (باتری، سیستمهای هیبریدی) و ناتوانی شبکه فعلی در پذیرش درصد بالای تولید ناپایدار در برخی مناطق
- قیمتگذاری و شکاف اقتصادی با برق یارانهای؛ قیمت واقعی برق فسیلی در کشور باید اصلاح شود و یارانه پنهان انرژی استمرار داشته باشد.
- محدودیت دسترسی نیروگاههای کوچک به سازوکارهای بازار
جمعبندی؛ آشنایی با تابلو سبز بورس انرژی
تابلوی سبز انرژی پلی میان تولیدکنندگان برق پاک، صنایع مصرفکننده و سیاستگذاران است و امکان معاملات شفاف برق تجدیدپذیر را فراهم میکند. این تابلو با وجود محدودیت هایی که دارد، بازار رقابتی را تقویت کرده، موجب جذابیت بیشتر سرمایهگذاری در نیروگاههای تجدیدپذیر می شود و به کاهش ردپای کربنی صنایع کمک میکند. با رفع چالشهای فعلی، تابلو سبز میتواند نقش کلیدی در توسعه پایدار انرژی و بهبود اقتصادی آینده ایران ایفا کند.
سؤالات متداول
بازار رسمی و شفاف بورس انرژی برای معامله برق تجدیدپذیر است؛ تفاوت اصلی آن منشأ پاک برق و صدور گواهی سبز (REC) است.
نیروگاههای خورشیدی، بادی، زیستتوده، زمینگرمایی و برقآبی کوچک.
سند اعتبار سبز بودن برق تولیدی؛ هر REC معادل تولید ۱ مگاواتساعت برق پاک است.
REC خود برق نیست، بلکه سندی برای اثبات مصرف انرژی پاک است.
با ثبت سفارش خرید از طریق کارگزاریهای بورس انرژی و دریافت گواهی برق سبز.
نیروگاهها باید از طریق کارگزاریهای مجاز ثبتنام کنند و کد معاملاتی دریافت نمایند.
مجوز احداث و بهرهبرداری، تأییدیه ساتبا، قرارداد اتصال به شبکه، ثبتنام در کارگزاری و نصب کنتور هوشمند.
پس از معامله برق در تابلو سبز، گواهی به خریدار صادر میشود تا مصرف برق پاک ثبت شود.
سامانهای که تولید چند نیروگاه کوچک را تجمیع کرده و بهصورت یک واحد وارد بازار میکند.
زیرا واسطه رسمی معاملاتاند و ثبت سفارش، تسویه مالی و مشاوره را انجام میدهند.
کارگزاریهای مفید، پارس ایده بنیان، نگاه نوین، رضوی و پیشگامان بهپرور.
براساس تطابق قیمت پیشنهادی خریدار و فروشنده؛ قیمت توافقی بهعنوان قیمت بازار ثبت میشود.
بهدلیل هزینههای سرمایهگذاری بالا، ارزش زیستمحیطی و الزامات قانونی.
صنایع بالای ۱ مگاوات موظفاند طی ۵ سال بخشی از برق خود را از تابلو سبز خریداری کنند.
قبوض برق آنها با نرخ برق تجدیدپذیر محاسبه میشود و هزینه اضافی پرداخت میکنند.
عرضه برق در بازار رسمی، فروش به قیمت واقعی و کاهش وابستگی به قراردادهای دولتی.
بهبود گزارشهای پایداری، کاهش ردپای کربن و افزایش اعتبار در بازارهای بینالمللی.
با ایجاد ارتباط میان بازار برق و ابزارهای مالی مانند اوراق سبز و صندوقهای انرژی پاک.
کمبود خریدار واقعی، نبود مشوقهای مالی کافی، بیثباتی قوانین، محدودیتهای فنی شبکه و قیمتگذاری یارانهای.
