توسط : در شرایطی که سازمان پایش کیفیت هوای کشور با توجه به شاخص آلودگی هوا، به گروههای حساس مانند کودکان و بیماران قلبی توصیه میکنند در خانه بمانند، یک پرسش مهم مطرح میشود: آیا کیفیت هوای داخل خانه بهتر است؟ در این مطلب از کلین پست این موضوع را بررسی میکنیم.
با توجه به اینکه مردم بهطور میانگین بیش از ۹۰ درصد وقت خود را در فضاهای بسته میگذرانند، محافظت از کیفیت هوای این محیطها امری حیاتی است. این اهمیت در روزهای سرد زمستان یا روزهای بسیار گرم تابستان که پنجرهها بسته است و جریان هوای تازه محدود میشود، چندین برابر میگردد. برخی از آلودگیها، مانند دود سیگار، گردوغبار و موی حیوانات خانگی را بهراحتی میتوان از طریق بوی بدشان تشخیص داد، اما بسیاری از آلایندههای خطرناک دیگر مانند باکتریها، ویروسهای بیماریزا، قارچها و انگلها نامرئی هستند و میتوانند باعث ایجاد حساسیت، بیماری و مشکلات بهداشتی شوند.
تحقیقات آژانس حفاظت از محیط زیست آمریکا نشان میدهد که میزان آلایندههای هوا در داخل خانهها و ساختمانها میتواند ۲ تا ۵ برابر و گاهی حتی تا ۱۰۰ برابر بیشتر از هوای بیرون باشد. این یعنی بدون توجه به میزان آلودگی هوای بیرون، هوای داخل خانه ممکن است وضعیت بسیار بدتری داشته باشد.
تحقیقات تأیید میکنند که حتی اگر هوای بیرون پاک باشد، هوای داخل خانه همچنان میتواند آلوده باشد. به عنوان مثال، محققان با اندازهگیری ذرات معلق در چند خانه دریافتند که سطح آلودگی درون خانهها اغلب از هوای بیرون بیشتر است. به گفته پژوهشگران، پایش کیفیت هوای داخل خانه ضرورت دارد، شرایط هر خانه منحصربهفرد است و نمیتوان با یک اندازهگیری کلی در مورد همه قضاوت کرد.
چه عواملی باعث افزایش آلودگی هوا در خانه میشود؟
عوامل زیادی بر افزایش آلودگی هوای داخل تأثیر میگذارند. فعالیتهای روزمره مانند راه رفتن، گردوغبار را افزایش میدهد و پختوپز، سیگار کشیدن و استفاده از وسایل گرمایشی از منابع اصلی تولید ذرات ریز و خطرناک هستند. همچنین، هوای بیرون میتواند از طریق درزهای در و پنجره به داخل نفوذ کند و آلودگی را تشدید کند. در ادامه برخی فعالیتها که سبب افزایش آلودگی هوای خانه میشود، آمده است:
- فعالیتهای روزمره داخل خانه: راه رفتن، جابهجایی افراد و تکان دادن وسایل باعث بلند شدن و ذرات گردوغبار (ذراتی با قطر ۱۰ میکرومتر یا PM10) در هوا میشود. نظافتهای ناقص، تکان دادن فرش و باز کردن پردهها نیز همین اثر را تشدید میکند.
- فعالیتهای پختوپز: آشپزی، بهویژه سرخکردن، کبابکردن و حرارتدهی شدید، یکی از مهمترین منابع تولید ذرات بسیار ریز (PM2.5) در محیط داخلی است. سوختن روغن یا پاشیدن قطرات چربی به هوا میتواند غلظت آلایندهها را در چند دقیقه چند برابر کند.
- استفاده از وسایل گرمایشی: بخاریهای گازی، شومینهها، اجاقهای فرسوده یا بدون تهویه مناسب میتوانند منبع تولید گازهای آلاینده (CO، NOx) و ذرات ریز باشند. عملکرد ناقص یا نبود تهویه کافی، ریسک افزایش آلودگی را دوچندان میکند.
- مصرف دخانیات در خانه: دود سیگار، قلیان و سایر محصولات دخانی، از اصلیترین منابع تولید ذرات بسیار ریز و خطرناک PM2.5 هستند. این ذرات مدت طولانی در هوا معلق میمانند و در سطوح خانه رسوب میکنند.
- آلودگی ناشی از شمع، عود و خوشبوکنندهها: سوختن شمعهای معطر و عود، و استفاده از اسپریهای خوشبوکننده، مقادیر زیادی ذرات ریز و VOCs تولید میکند.
- نفوذ آلودگی از بیرون: آلایندهها از طریق درزهای در و پنجره، منافذ دیوارها، کانالهای کولر، سیستم تهویه مرکزی یا هنگام باز و بسته شدن در و پنجره وارد میشوند. در روزهای آلوده، حتی چند دقیقه تهویه طبیعی میتواند سطح آلایندههای داخلی را افزایش دهد.
- وجود منابع آلودگی در مجاورت خانه: نزدیکی به خیابانهای پرتردد، کارگاهها، دریچه خروجی رستورانها، سوزاندن پسماند یا ساختوساز میتواند غلظت آلودگی ورودی به خانه را بالا ببرد. این منابع، کیفیت هوای داخل خانه را بهطور مستقیم و شدید تحتتأثیر قرار میدهند.
- رطوبت بالا و رشد کپک: هاگهای کپک و قارچ میتوانند یکی از عوامل مهم آلودگی هوای داخل باشند.
- مواد شوینده و محصولات معطر: اسپریهای خوشبوکننده، سفیدکنندهها، ضدعفونیکنندهها و برخی مواد پاککننده ترکیبات آلی فرّار (VOCs) تولید میکنند.
- وسایل قدیمی یا فرسوده: فرشها، موکتها و مبلمان قدیمی میتوانند بهمرور گردوغبار و آلاینده آزاد کنند.
- حیوانات خانگی: شوره و موی حیوانات میتواند آلودگی ذرهای و حساسیتزایی را افزایش دهد.
- کیفیت پایین فیلترها یا عدم تعویض بهموقع آنها: فیلتر کولر آبی، فنکوئل، هود یا تصفیههوا اگر فرسوده یا کثیف باشند، خودشان تبدیل به منبع آلودگی میشوند.
- آلودگی ناشی از کارهای خانگی خاص: رنگکاری، سنبادهزدن، تعمیرات کوچک، چسبکاری، و استفاده از اسپریهای صنعتی خانگی میتوانند ذرات و گازهای خطرناک تولید کنند.
تأثیر آلودگی هوا بر سلامتی | توصیههای کاربردی
راهکارهای ساده و مؤثر برای بهبود کیفیت هوای داخل
نکته کلیدی اینجاست که مدیریت کیفیت هوای داخل خانه تا حد زیادی در کنترل ساکنان آن است، برخلاف آلودگی هوای بیرون که یک مسئله کلان و خارج از کنترل فردی محسوب میشود. راهکارهای سادهای مانند درزگیری پنجرهها و درها، کاهش استفاده از شویندههای شیمیایی قوی، پرهیز از روشنکردن شومینه، و جایگزینی بخاریهای گازی با سیستمهای گرمایشی مرکزی یا از کف میتواند تأثیر چشمگیری داشته باشد.
- درزگیری پنجرهها و درها برای جلوگیری از نفوذ هوای آلوده بیرون یا استفاده از پنجرههای دوجداره.
- بستن پنجرهها در ساعات اوج آلودگی و باز کردن آنها در ساعات کمترافیک.
- استفاده از دستگاه تصفیه هوا در اتاقهایی که نزدیک خیابان یا منبع آلودگی بیرونی هستند.
- استفاده از هود آشپزخانه با خروجی واقعی (نه فقط فیلتر ذغالی).
- روشنکردن هود قبل از شروع آشپزی و چند دقیقه پس از پایان کار.
- سرویس دورهای کانالهای کولر و تهویه مطبوع.
- کاهش سرخکردن و پختوپزهای پرفشار، و استفاده از درب هنگام پخت.
- ممنوعیت مصرف دخانیات در خانه یا حتی نزدیک ورودی خانه.
- کاهش مصرف شویندههای قوی و مواد شیمیایی معطر، و استفاده از شویندههای ملایمتر.
- پرهیز از روشنکردن شومینه، بهویژه در روزهای آلوده.
- جایگزینی بخاریهای گازی با سیستمهای گرمایشی مرکزی، رادیاتور یا گرمایش از کف جهت کاهش انتشار آلایندهها.
- استفاده از دستگاه رطوبتگیر در خانههای مرطوب.
- تمیزکردن نقاط مستعد کپک مانند پشت کابینتها و اطراف حمام.
- جاروبرقی با فیلتر HEPA و استفاده هفتگی از آن.
- شستشوی پردهها، روکشها و ملحفهها بهطور منظم.
- تعویض یا شستشوی فیلترهای دستگاههای گرمایشی و سرمایشی.
- کاهش وسایل پارچهای قدیمی و وسایلی که گردوغبار جمع میکنند.
- شانهکردن منظم حیوانات در فضای باز.
- شستوشوی جای خواب و وسایل حیوان.
- محدودکردن ورود آنها به اتاق خواب افراد حساس.
- استفاده از آب مقطر در دستگاههای بخور برای جلوگیری از پخش ذرات معدنی.
- تمیزکردن مخزن بخور حداقل هفتهای دو بار.
- تمیزکردن منظم کف با دستمال مرطوب (نه جارو خشک).
- قرار ندادن کفشهای بیرون داخل خانه و استفاده از دمپایی مخصوص.
- بازکردن پنجره حمام بعد از دوشگرفتن برای کاهش رطوبت.
- دورنگهداشتن کودکان و سالمندان از مناطق تازه رنگشده یا تازه تعمیرشده.
همچنین، آگاهیرسانی درباره منابع آلاینده داخلی بیش از ۵۰ درصد از مشکل را حل میکند. در نهایت، برای افراد حساس، تصمیم به ماندن در خانه یا رفتن به بیرون باید با توجه به کیفیت هوای همان ساختمان خاص و با مدیریت منابع آلودگی داخلی گرفته شود، نه براساس یک قاعده کلی.
آیا گیاهان آپارتمانی واقعاً هوای خانه را تصفیه میکنند؟ محققان پاسخ میدهند
سؤال مهم؛ پس چرا توصیه میشود در روزهای آلوده داخل خانه بمانیم؟
توصیه خارج نشدن از خانه یک راهنمای عمومی برای کاهش خطر است، اما وضعیت واقعی هر خانه متفاوت است. اگر منابع آلودگی داخلی کنترل نشده باشد، خانه میتواند آلودهتر از هوای بیرون شود. بنابراین افراد حساس باید تصمیم خود را براساس کیفیت هوای همان محیطی که در آن حضور دارند بگیرند، نه صرفاً توصیه عمومی.
بهطور کلی، در اغلب خانهها منابع آلودگی داخلی کمتر از حجم آلودگی ناشی از دود خودروها، صنایع، و گردوغبار سطح شهر است. بنابراین منطقی است که بهصورت عمومی بگویند: «در روزهای آلوده، در خانه بمانید.» همانطور که گفته شد، این یک توصیه عمومی است و بستگی به شرایط داخل خانه دارد.
نکته مهم این است که فرد هنگام حضور در فضای بیرون معمولاً در حال حرکت و فعالیت بدنی است. همین افزایش ضربان قلب و سرعت تنفس باعث میشود حجم بیشتری از هوای آلوده را استنشاق کرده و ذرات بیشتری وارد ریههای او شود، در مقایسه با زمانی که در خانه و در حالت استراحت قرار دارد.
از منظر اجتماعی نیز، توصیه به ماندن در خانه نقش مهمی در کاهش تردد خودروها در سطح شهر دارد و میتواند از افزایش آلایندگی و تشدید شرایط بحرانی جلوگیری کند.
