توسط : آلودگی هوا بهاندازهای گسترده و زیانبار است که هر سال شمار زیادی از افراد را گرفتار بیماریهای مختلف میکند. طبق گزارش WHO، سالانه بیش از ۷ میلیون نفر در جهان بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست میدهند. ذرات آلاینده موجود در هوا نهتنها ریهها، بلکه پوست، سیستم ایمنی، دستگاه عصبی، توانایی باروری و حتی سلامت جنین را نیز درگیر میکنند. همچنین خطر انواع سرطان را افزایش میدهند.
در شرایط آلودگی شدید هوا، گروههایی مانند سالمندان، کودکان، زنان باردار و افراد دچار مشکلات قلبی یا تنفسی، بیشترین آسیب را میبینند.
بیماریهایی که احتمال بروز آنها در آلودگی هوا افزایش مییابد
- آسم و برونشیت
- سکته مغزی و قلبی
- سرطان و زوال عقل
- بیماریهای عروق کرونر قلب
- عفونتهای تنفسی
- افسردگی و در موارد شدید رفتارهای خودکشی
- مرگ زودرس
آلودگی مزمن هوا حتی میتواند موجب ریزش مو، حملات تنفسی شدید، برونشیت، اختلالات خلقی و کاهش عملکرد شناختی شود.
اثرات آلودگی هوا بر بدن
تنفس طولانیمدت هوای آلوده میتواند عملکرد بسیاری از اندامهای حیاتی بدن را تحت تأثیر قرار دهد. مهمترین آسیبها عبارتاند از:
۱. مشکلات تنفسی و آسیب به ریهها
هوای آلوده باعث التهاب و تحریک غشاهای مخاطی چشم، بینی و گلو شده، ایمنی بدن را کاهش میدهد و زمینه را برای بروز بیماریهای تنفسی فراهم میکند. آمار نشان میدهد در شهرهایی با آلودگی شدید، بیماریهای تنفسی هم فراگیرتر و هم مرگبارتر میشوند. همچنین تحقیقات ثابت کردهاند قرار گرفتن در معرض هوای آلوده، خطر ابتلا به آسم، COPD و فیبروز ریوی را افزایش میدهد.
- سرفه، خسخس سینه و تحریک مجاری تنفسی
- تشدید آسم، برونشیت و سایر بیماریهای مزمن تنفسی
- افزایش احتمال ابتلا به بیماریهای انسدادی ریه (COPD)
ارتباط آلودگی با آسم
تحقیقات نشان میدهد سالانه حدود ۴ میلیون کودک در جهان بهدلیل قرار گرفتن در معرض دیاکسید نیتروژن به آسم مبتلا میشوند. یکپنجم این موارد در شهرهای بزرگ رخ میدهد.
۲. بیماریهای قلبی و عروقی
- ایجاد التهاب مزمن در دیواره رگها
- بالا رفتن فشار خون و اختلال در گردش خون
- افزایش خطر سکته قلبی و مغزی
۳. تأثیر بر مغز و سیستم عصبی
- کاهش تمرکز و اختلال در عملکرد شناختی
- افزایش احتمال ابتلا به آلزایمر و پارکینسون
- تأثیر منفی بر رشد مغزی کودکان
۴. تضعیف سیستم ایمنی
- اختلال در عملکرد دفاعی بدن در برابر ویروسها و باکتریها
- افزایش احتمال ابتلا به آنفولانزا، کرونا و عفونتهای تنفسی
- تشدید آلرژیهای فصلی
۵. مشکلات پوستی و پیری زودرس
- تحریک و التهاب پوست، ایجاد آکنه و حساسیت
- تخریب سلولهای پوستی و تسریع روند پیری
- از دست رفتن شادابی چهره
۶. آسیب به باروری و رشد جنین
زنان باردار در معرض هوای آلوده با افزایش چشمگیر خطر سقط جنین، مردهزایی و زایمان زودرس روبهرو هستند. همچنین مطالعات نشان دادهاند آلودگی هوا میتواند بر تولید اسپرم و سلامت تخمک تأثیر منفی بگذارد و شانس ناباروری را تا حدود ۲۰ درصد افزایش دهد.
- کاهش کیفیت اسپرم و تخمک
- افزایش خطر تولد زودرس و سقط جنین
- کاهش وزن و رشد ناکامل نوزاد
تعریف آلودگی هوا و منابع آن
هرگونه ماده شیمیایی، فیزیکی یا بیولوژیکی که کیفیت هوا را تغییر دهد و برای سلامت انسان یا محیط زیست زیانآور باشد، آلودگی هوا نام دارد. منابع اصلی آن شامل موارد زیر است:
- گازهای خروجی کارخانهها و صنایع
- اگزوز وسایل نقلیه
- گرمایش خانگی، اجاقها و سوختهای آلاینده
- آتشسوزی جنگلها و زبالهها
- فورانهای آتشفشانی
خطرناکترین آلایندهها شامل ذرات معلق، مونوکسید کربن، ازن، دیاکسید نیتروژن، دیاکسید گوگرد و فرمالدئید هستند. این ذرات هنگام استنشاق همراه با دود، غبار، میکروبها و آلرژنها وارد ریه شده و به تدریج به اعضای مختلف بدن آسیب میزنند.
آلودگی هوا در محیطهای سربسته؛ تهدید پنهان
ما حدود ۸۰ درصد از عمر خود را در خانه یا محیط کار میگذرانیم؛ در حالی که اغلب، هوای داخل خانه تا ده برابر آلودهتر از فضای بیرون است. رطوبت پایین، وسایل الکترونیکی، مواد مصنوعی و آلودگی ناشی از وسایل گرمایشی، میتوانند کیفیت هوا را بهشدت کاهش دهند. وجود فرمالدئید، دود تنباکو، گردوغبار و الیاف پلاستیکی از خطرناکترین آلایندههای فضای داخلی به شمار میآیند.
چگونه اثر آلودگی هوا بر سلامت را کاهش دهیم؟
- هنگام رانندگی در ترافیک، شیشهها را بسته و تهویه را در حالت چرخش داخلی قرار دهید.
- در روزهای آلوده، فعالیت طولانیمدت در کنار جادههای پررفتوآمد را کاهش دهید.
- از دود چوب، تنباکو و اگزوز خودرو دوری کنید.
- استفاده از ماسک استاندارد و مصرف آب کافی را فراموش نکنید.
- دستگاه تصفیه هوا مخصوصاً برای کودکان، سالمندان و بیماران ضروری است.
در زمان آلودگی هوا چه باید بخوریم تا اثرات مخرب آلایندهها به حداقل برسد؟
یکی از راههای مهم برای محافظت از سلامت قلب در روزهای آلوده، توجه به تغذیه است. برخی از ویتامینها و مواد مغذی، نقش مؤثری در کاهش آسیبهای ناشی از آلایندهها و تقویت سیستم ایمنی و قلب دارند.
۱. ویتامینهای A ،E و C
این سه ویتامین از مهمترین ترکیبات محافظتی در برابر اثرات زیانبار آلودگی هوا بر قلب هستند. ویتامین E خاصیت آنتیاکسیدانی قوی دارد و به پاکسازی سموم و مقابله با رادیکالهای آزاد کمک میکند. ویتامینهای C و A نیز با تقویت سیستم ایمنی، حفاظت از سلولهای قلب و کمک به دفع آلایندهها از بدن نقش مهمی ایفا میکنند.
منابع غنی از ویتامین E
- جگر
- گردو و سایر مغزها و آجیل
- زیتون و روغن زیتون
- اسفناج
- ماهی و روغنهای گیاهی
منابع سرشار از ویتامینهای A و C
- مرکباتی مانند پرتقال، نارنگی، لیموشیرین و گریپفروت
- توتها مانند توتفرنگی و شاتوت
- سبزیجات برگتیره مانند کاهو و اسفناج
- گوجهفرنگی و فلفل دلمه
- کلم بروکلی
- هویج
مصرف میوهها و سبزیجات تازه در این دوره، علاوه بر سمزدایی، به حفظ سلامت قلب در برابر آلودگی هوا کمک میکند.
۲. شیر و لبنیات کمچرب
شیر و لبنیات کمچرب با کمک به جبران بخشی از کمبود اکسیژن در بدن، باعث بهبود عملکرد قلب در روزهای آلوده میشوند. همچنین کلسیم موجود در آنها به دفع برخی آلایندههای فلزی مانند سرب کمک میکند.
مصرف روزانه یک لیوان شیر کمچرب (گرم، همراه با عسل یا دارچین) یا استفاده از ماست و پنیر کمچرب، انتخابی مفید در این روزهاست.
۳. سیر و پیاز
سیر و پیاز سرشار از آنتیاکسیدان هستند و خاصیت ضدالتهابی دارند. این دو ماده خوراکی به پاکسازی دستگاه تنفسی و اندامهای داخلی کمک میکنند و در صورت مصرف خام، میتوانند تا حدی فشار خون را نیز کاهش دهند که برای سلامت قلب مفید است.
۴. مواد غذایی حاوی آنتیاکسیدانهای تخصصی
برخی ترکیبات آنتیاکسیدانی مشخص، نقش ویژهای در کاهش آسیب آلودگی هوا بر قلب دارند:
لوتئین – موجود در تخممرغ، میوههایی مثل توتفرنگی، ذرت، نخودفرنگی و انواع کلمها
سلنیوم – موجود در گوشت قرمز، مرغ، ماهی، حبوبات و تخممرغ
لیکوپن – فراوان در گوجهفرنگی و هندوانه و مؤثر در محافظت از قلب در برابر آلایندهها
۵. نوشیدن آب
آب سادهترین و درعینحال مؤثرترین عامل برای افزایش اکسیژنرسانی و دفع سموم ناشی از آلودگی هواست. نوشیدن ۶ تا ۸ لیوان آب در روز به بهبود فرآیند سمزدایی، حفظ عملکرد قلب و جلوگیری از تجمع آلایندهها در بدن کمک میکند.
چه خوراکیهایی نخوریم؟
در کنار انتخاب خوراکیهای مفید برای تقویت سلامت قلب و کاهش اثرات آلایندهها، رعایت برخی محدودیتهای غذایی نیز ضروری است. در روزهایی که هوای آلوده تنفس میکنید، بدن به انرژی سبک، اکسیژنرسانی مناسب و کاهش التهاب نیاز دارد؛ بنابراین مصرف برخی غذاها میتواند فشار بیشتری بر قلب و سیستم تنفسی وارد کرده و احساس خستگی، تنگینفس و حتی افزایش التهاب را به دنبال داشته باشد.
غذاهای چرب، سنگین و سرخشده
غذاهایی که با روغنهای حیوانی، جامد یا حتی روغنهای مایع بهصورت سرخشده یا فستفودی تهیه میشوند، هضم دشواری دارند و انرژی زیادی از بدن میگیرند. این غذاها اکسیژن بیشتری برای فرآیند هضم نیاز دارند، درحالیکه در هوای آلوده، اکسیژن در دسترس بدن کاهش مییابد. نتیجه این ترکیب، افزایش فشار بر قلب، احساس تنگینفس، ضعف و حتی اختلال در عملکرد عروق است.
همچنین مصرف زیاد چربی میتواند به گرفتگی عروق کرونر و افزایش خطر نارسایی یا سکته قلبی منجر شود.
بهتر است در روزهای آلوده مصرف این خوراکیها را به حداقل برسانید:
- سوسیس، کالباس و فرآوردههای گوشتی
- پیتزا، همبرگر و انواع فستفود
- غذاهای سرخشده مانند مرغ سوخاری، سیبزمینی سرخکرده و پیاز سوخاری
میوه و سبزیجات عرضهشده در کنار خیابان
اگرچه میوهها و سبزیجات تازه برای سلامت بدن ضروری هستند، اما انواعی که در کنار خیابان و در مجاورت ترافیک و خودروها عرضه میشوند، احتمالا بیشترین میزان آلودگی را در سطح خود دارند. این محصولات علاوهبر جذب آلایندههای هوا، در معرض دوده و ذرات معلق ناشی از تردد خودروها قرار دارند که میتواند سلامت بدن را بهویژه در روزهای آلوده تهدید کند.
حتی اگر خوب شسته شوند، برخی آلایندهها میتوانند به پوست یا بافت میوه نفوذ کنند. بنابراین، چه در روزهای پاک و چه در زمان آلودگی هوا، بهتر است از خرید میوه و سبزیجات کنار خیابان تا حد امکان خودداری کنید و محصولات سالم، بستهبندیشده یا از فروشگاههای معتبر تهیه نمایید.
با رعایت این نکات، علاوه بر کاهش فشار بر قلب، میتوانید تا حد زیادی از ورود آلایندهها و ترکیبات مضر به بدن پیشگیری کنید و سلامت خود را در روزهای آلودگی هوا بهتر حفظ نمایید.
توصیههای کاربردی در روزهای آلوده
- درها و پنجرهها را بسته نگه دارید و از پنکهها و فیلترهای مخصوص برای گردش و تهویه هوای داخل خانه استفاده کنید.
- بعد از بازگشت از بیرون، دوش بگیرید تا آلودگیهایی که روی پوست یا موها نشستهاند، از بین بروند.
- رژیم غذایی سالم و سرشار از آنتیاکسیدان داشته باشید.
- آب کافی بنوشید.
- فعالیتهای خارج از منزل را در ساعات غیر اوج انجام دهید. سعی کنید تا حد امکان در خانه بمانید و اگر مجبور به بیرون رفتن شدید، زمان بیرون ماندن را کوتاه کرده و از ماسک N95 استفاده کنید.
- مسیرهای کمترافیک را برای عبور انتخاب کنید.
آلودگی هوا، تهدیدی آرام اما مداوم است؛ تهدیدی که ما را در تمام ساعات شبانهروز و تمام روزهای سال همراهی میکند. هوایی که تنفس میکنیم همان چیزی است که زندگی و آینده ما را شکل میدهد؛ بنابراین محافظت از آن، یک انتخاب نیست، یک ضرورت است.
