توسط : در سالهای اخیر و بهویژه پس تحولات مربوط به جنگ، توجه کشورها به متنوعسازی سبد انرژی مصرفی افزایش یافته است. در این راستا انرژی هستهای نیز بهعنوان سوخت پاک و مقرونبهصرفه بهعنوان بخش مهمی از برنامه بسیاری از کشورها درحال گسترش است.
براساس گزارش اخیر انجمن انرژی هستهای، با اقدامات هماهنگ دولتها، سهبرابر شدن ظرفیت انرژی هستهای جهان تا سال ۲۰۵۰ قابل تحقق است. مجموع اهداف ملی اعلامشده معادل ۱۳۶۳ گیگاوات است و با افزودن ظرفیتهای درحالساخت و پروژههای پیشنهادی، ظرفیت بالقوه جهانی به ۱۴۲۸ گیگاوات میرسد که بالاتر از هدف ۱۲۰۰ گیگاواتی تعیین شده است.
به همین دلیل، انرژی هستهای در تأمین برق پایدار و مطمئن، از منابع تجدیدپذیر پیشی میگیرد و بنابراین اهمیت آن در تأمین تقاضای رو به رشد انرژی آشکار است. در واقع با افزایش تقاضای جهانی برای برق و نیاز مبرم به کربنزدایی، فناوری هستهای بار دیگر بهعنوان یک ستون کلیدی در ترکیب انرژی جهانی درحال ظهور است.
مزایای بسیار انرژی هستهای باعث شد تا کشورهای درحالتوسعه مانند ایران، ترکیه و امارات نیز در این راستا گام بردارند و اهمیت راهبردی شرکتهای مانند «روساتم» افزایش یابد. اما برای تشریح دلایل گسترش انرژی هستهای لازم است مزایای اقتصادی آن تشریح شود.
تولید برق مقرون بهصرفه
«توحید ورستان»، پژوهشگر اقتصاد بینالملل – انرژی هستهای به افزایش منابع تولید برق با هزینههای معقول در اقتصادهای نوظهور کمک میکند و فناوریهای مدرن با وجود چالشهای مالی، نقش مهمی در دستیابی به اهداف اقتصادی و زیستمحیطی مطلوب ایفا میکنند. گزارش جدید نشان میدهد که فناوریهای انرژی هستهای نسل بعدی، ازجمله رآکتورهای مدولار کوچک (SMR)، میتوانند نقش مهمی در حمایت از اقتصادهای نوظهور با رشد سریع داشته باشند.
در چارچوب سیاستها و شرایط نظارتی مناسب، انرژی هستهای قادر است تا سال ۲۰۵۰، تا ۲۰ درصد از تولید برق کشورهای درحالتوسعه را تأمین کند. همچنین، هزینههای آنها در مقایسه با انرژی تجدیدپذیر تا ۳۱ درصد کاهش مییابد.
انرژی هستهای جهانی در سال۲۰۲۴ به رکورد جدیدی در نرخ تولید برق دست یافت که در صدر آن آسیا قرار داشت. در این قاره رآکتورهای جدیدی به بهرهبرداری رسیدند، درحالیکه بهرهبرداری از نیروگاههای قدیمی در بالاترین سطح باقی ماند. براساس گزارش عملکرد ۲۰۲۵ منتشرشده توسط انجمن جهانی هستهای، برق هستهای نسبت به رکورد قبلی خود که در سال ۲۰۰۶ به دست آمده بود، حدود ۷ تراوات ساعت افزایش یافته است.
براساس گزارش اخیر انجمن بینالمللی هستهای، تولید برق هستهای جهان در سال ۲۰۲۴ به رکورد جدید ۲۶۶۷ تراوات ساعت رسید که از رکورد قبلی ۲۶۶۰ تراوات ساعت در سال ۲۰۰۶ فراتر رفت. افزایش کمیت برق هستهای در دهه گذشته عمدتاً بهدلیل آسیا بوده است، زیرا کشورهای این قاره ۵۶ مورد از ۶۸ رآکتور جدیدی که شروع بهکار کردهاند را به خود اختصاص دادهاند و همچنین، ۵۹ مورد از ۷۰ رآکتور درحال ساخت در آسیا واقع شدهاند.
درحالحاضر، بیش از ۶۳ رآکتور هستهای در سراسر جهان در دست ساخت است و انتظار میرود پس از تکمیل ساخت آنها، ظرفیت تولید ۶۶.۲ گیگاوات اضافه شود. این امر نشاندهنده علاقه بسیاری از کشورها به سرمایهگذاری در فناوری هستهای برای تأمین نیازهای فزاینده برق و کاهش انتشار کربن در راستای اهداف اقلیمی است.
توسعه انرژی هستهای در سواحل خلیج فارس
این روند باعث شد حتی کشورهای نفتخیز خلیج فارس مانند امارات نیز از نخستین نیروگاه هستهای خود بهرهبرداری کنند. امارات متحده عربی اولین کشور منطقه خلیج فارس بود که بهلطف رآکتورهای ساخت کره که از سال ۲۰۲۰ برق خود را از محل نیروگاه «براکه» ابوظبی تأمین میکنند، به انرژی هستهای دست یافت که در نهایت ۲۵ درصد از نیازهای این کشور را تأمین خواهد کرد.
همچنین، ابوظبی برنامههایی را اتخاذ کرده است که تولید انرژی خورشیدی و هستهای را با هم ترکیب کند و این امر منجر به کاهش مصرف گاز برای تولید برق شده است. این کشور حاشیه خلیج فارس در پایان ژوئیه ۲۰۲۵ تفاهمنامهای با شرکت کرهای «سامسونگ کانستراکشناند تریدینگ» امضا کرد تا فرصتهای همکاری در فناوریهای صلحآمیز هستهای را بررسی کند.
انتظار میرود انرژی هستهای در خاورمیانه و شمال آفریقا، به رهبری کشورهای عربی، در سالهای آینده نقش بزرگتری در تولید برق ایفا کند، زیرا این منطقه بهدنبال پاسخگویی به تقاضای فزاینده با تکیه بر منابع متنوعتر و پایدارتر است.
پیشبینی میشود که ظرفیت تولید انرژی هستهای در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا تا سال ۲۰۳۵ دو برابر شده و به ۱۹ گیگاوات خواهد رسید. این منطقه درحالحاضر میزبان ۵ رآکتور هستهای بوده که شامل نیروگاه هستهای «براکه» امارات و نیروگاه بوشهر در ایران است. اما انتظار میرود ۵ رآکتور هستهای دیگر اضافه شود که ۴ رآکتور در مصر و یکی دیگر در ایران خواهد بود. عربستان سعودی نیز درحال پیگیری طرح ساخت نیروگاه هستهای خود است و امارات متحده عربی نیز تمایل دارد رآکتورهای بیشتری به این منطقه بیافزاید.
نیروگاه هستهای براکه امارات
نیروگاه براکه شامل ۴ رآکتور هستهای با ظرفیت کلی ۵.۶ گیگاوات است. از زمان راهاندازی، این نیروگاه به کاهش مصرف گاز طبیعی برای تولید برق در امارت ابوظبی به پایینترین سطح خود در ۱۳ سال گذشته کمک و از انتشار سالانه ۲۲.۴ میلیون تن دیاکسیدکربن جلوگیری کرده است که معادل حذف سالانه ۴.۸ میلیون خودرو از جادههاست.
نیروگاه اتمی بوشهر
ایران نیروگاه بوشهر را با ظرفیت تولید ۱ گیگاوات دارد که قدیمیترین نیروگاه هستهای در منطقه خاورمیانه بوده و از سال ۲۰۱۳ فعالیت خود را آغاز کرده است. سهم انرژی هستهای در ترکیب تولید برق ایران در سال گذشته به ۱.۸۶ درصد افزایش یافت که ۷.۳۵ تراوات ساعت تولید میکند، درحالیکه این رقم در سال قبل از آن ۱.۷۴ درصد و ۶.۶۴ تراوات ساعت تولید کرده بود.
البته، «الکسی لیخاچف» رئیس شرکت دولتی روساتم اعلام کرد که این شرکت درحال آمادهسازی یک یادداشت تفاهم با ایران درباره نیروگاههای هستهای کوچک است. لیخاچف در این رابطه گفت: «ما اکنون درحال آمادهسازی یک یادداشت تفاهم درباره نیروگاههای کوچک هستیم. واحد اول نیروگاه هستهای بوشهر که با مشارکت روسیه تکمیل شده، بهطور پایدار درحال فعالیت است. همچنین دومین و سومین واحد این نیروگاه درحال ساخت هستند و توافقنامهای درباره ساخت واحدهای جدید هستهای با ظرفیت بالا در ایران امضا شده است.»
همانطور که اشاره شد، تولید برق هستهای از راههای مقرونبهصرفه بوده و ایران که در سالهای اخیر با ناترازی برق مواجه شده است، میتواند از این روش برای تأمین بخشی از این برق بهره بگیرد. البته، مزایای این انرژی در تولید برق نبوده و در تولید دارو و تحقیقات علمی مورد استفاده قرار میگیرد.
ترکیه هستهای میشود
ترکیه نیز در سالهای اخیر پروژه رآکتور هستهای «آککویو» را با همکاری روساتم پیش میبرد. براساس برنامهریزیهای انجامشده، چهار رآکتور این نیروگاه تا سال ۲۰۲۸ به بهرهبرداری کامل رسیده و تولید سالانه آن به ۳۵ میلیارد کیلوواتساعت خواهد رسید که معادل حدود ۱۰ درصد از نیازهای برق ترکیه است.
برنامههای هستهای ترکیه محدود به این نیروگاه نیست. ترکیه قصد دارد تا اواسط قرن حاضر، از طریق طرحی که شامل بهرهبرداری از ۱۲ رآکتور بزرگ و افزایش خروجی رآکتورهای کوچک به ۵ گیگاوات میشود، سهم انرژی هستهای را در تولید برق خود بین ۱۰ تا ۱۵ درصد افزایش دهد. حتی وزیر انرژی این کشور از تلاش شرکت فناوری دفاعی بایکار برای توسعه رآکتورهای مدولار کوچک پرده برداشت. بایکار بهدنبال توسعه طراحی یک واحد ۴۰ مگاواتی است. وی همچنین فاش کرده که مذاکراتی با روسیه، چین، کانادا و کره جنوبی برای ساخت این نیروگاهها در جریان است.
براساس برآوردها، تقاضای برق در آنکارا طی ۳۰ سال آینده ۳ برابر خواهد شد و رسیدن به ۷ گیگاوات انرژی هستهای تا سال ۲۰۳۵ هدفگذاری شده است. اگر استقرار رآکتورهای کوچک مدولار گسترش یابد، انتظار میرود قابلیتهای هستهای ترکیه تا اواسط قرن به ۲۰ گیگاوات افزایش یابد.
نفوذ روساتم
با توجه به افزایش سهم انرژی هستهای در سبد مصرفی کشورها، نقش کشورهای تأمینکننده، بهویژه روساتم درحال افزایش است. بهطوریکه این شرکت بیشترین سهم را ساخت رآکتورهای هستهای بهویژه آسیا و آفریقا به خود اختصاص داده است. همانطور که اشاره شد، این شرکت نقش مهمی در توسعه انرژی هستهای ایران، ترکیه و مصر نیز دارد.
این امر مزایای راهبردی بسیاری برای روساتم دارد. این شرکت، عامل نفوذ روسیه در تقریباً تمام مناطق جهان شده و به کرملین اجازه میدهد تا از همکاریهای بینالمللی در زمینه انرژی هستهای برای تأثیرگذاری سیاستهای خود بهره بگیرد. همچنین، فعالیتهای خارجی این شرکت، روسیه را قادر میسازد تا درآمدهای قابل توجهی برای بودجه فدرال ایجاد کند.
روسیه با ارائه وام به کشورها برای ساخت و نوسازی نیروگاههای هستهای با نرخ بهره پایین برای مدت طولانی درآمد پایداری را تضمین میکند. باید توجه داشت که روساتم در تأمین اورانیوم غنیشده و ساخت رآکتور پیشرو است و این امر روسیه را قادر میسازد تا روابط اقتصادی و سیاسی خود را با مشتریان روساتوم تعمیق بخشد. البته، همکاری ایران و روساتم را میتوان در چارچوب ایجاد نظم نوین هستهای در اوراسیا نیز توضیح داد.
