توسط : پر کردن خانه با گلدانهای سبز میتواند حس شادی و بهرهوری شما را افزایش دهد، اما تقریباً هیچ تأثیری بر تمیزتر شدن هوایی که تنفس میکنید ندارد؛ مگر اینکه تعداد گیاهان داخل خانه واقعاً غیرمعقول باشد: چیزی بین ۱۰ تا ۱۰۰۰ گلدان برای هر مترمربع فضای زندگی!
در مطالعهای با عنوان «ورود به جزئیات: آیا واقعاً گیاهان خانگی کیفیت هوا را بهبود میدهند؟» اشاره شده که هنوز نمیتوان بهطور قطعی گفت گیاهان بر کاهش آلودگی هوای داخلی اثر دارند یا نه. اما اکنون نتیجه بهطور قطعی مشخص شده است: گیاهان خانگی کیفیت هوای داخل ساختمان را بهبود نمیدهند. دلیل آن چیست؟
باور رایج مبنی بر اینکه گیاهان میتوانند هوای داخل ساختمان را تصفیه کنند، به مطالعه مشهور ناسا در سال ۱۹۸۹ بازمیگردد. این پژوهش مهم با هدف بررسی توانایی گیاهان برای پاکسازی هوا در محیطهای بسته، مانند ایستگاه فضایی، انجام شد. پژوهشگران دریافتند که گیاهان علاوه بر جذب دیاکسیدکربن، قادر به حذف ترکیبات آلی فرّار (VOCs) نیز هستند.
از آن زمان تاکنون، دهها مطالعه دیگر نیز نتایجی مشابه ارائه دادند و نشان دادند که گیاهان میتوانند برخی آلایندههای هوا ـ بهویژه ترکیباتی مانند فرمالدئید و بنزن که سلامت انسان را تهدید میکنند و موجب مشکلات تنفسی و حتی سرطان میشوند ـ را کاهش دهند.
به گزارش ساینس الرت، مطالعهای در سال ۲۰۱۹ که دههها پژوهش در این زمینه را بررسی کرده بود، به نتیجهای متفاوت رسید. در این مطالعه با عنوان «گلدانهای گیاهی کیفیت هوای داخل ساختمان را بهبود نمیدهند: مرور و تحلیل راندمان حذف ترکیبات آلی فرّار»، پژوهشگران نشان دادند که برای دستیابی به همان میزان اثرگذاری ثبتشده در مطالعات پیشین، باید بین ۱۰ تا ۱۰۰۰ گیاه در هر مترمربع از فضای خانه، دفتر کار یا هر محیط داخلی دیگر قرار داد.
برای دستیابی به این نتیجه، پژوهشگران دادههای مطالعات گذشته را تحلیل، استانداردسازی و سپس به فضاهای بزرگتر و تعداد بیشتر گیاهان تعمیم دادند. آنها دریافتند که در واقع این سیستم تهویه طبیعی ساختمان است که بیشترِ فرایند حذف ترکیبات آلی فرّار (VOCs) را انجام میدهد، نه گیاهان. مگر اینکه در یک فضای حدود ۱۵۰ مترمربعی خانه یا محل کار، حدود ۶۸۰ گلدان گیاه قرار داده باشید!
فاصله میان پژوهشها و واقعیت زندگی
هرچند نتایج پژوهشها از پتانسیل گیاهان در کاهش آلودگی هوای داخل ساختمان خبر میدهند، باید توجه داشت که این مطالعات در شرایط بسیار کنترلشده آزمایشگاهی انجام شدهاند. در این آزمایشها معمولاً یک گلدان گیاه درون محفظهای کوچک، کاملاً درزبندیشده و بدون تهویه قرار داده میشود و تنها یک نوع ترکیب آلی فرّار به فضای آن تزریق میشود. سپس دانشمندان کاهش غلظت آن ترکیب را طی چند ساعت یا حتی چند روز اندازه میگیرند.
بدیهی است که این شرایط هیچ شباهتی به محیط واقعی زندگی ما ندارد. فضای داخلی خانهها و دفاتر بسیار بزرگتر از این محفظههای آزمایشگاهی است و دهها نوع آلاینده همزمان در هوا حضور دارند. به همین دلیل، تأثیر واقعی گیاهان خانگی بر کاهش آلودگی هوای محیط زندگی بسیار ناچیز و در عمل غیرموثر است.
از سوی دیگر، هوای داخل ساختمانها مدام با هوای تازه بیرون جایگزین میشود. این تبادل هوا از سه طریق انجام میگیرد:
- نفوذ هوا از طریق درزها و شکافهای موجود در دیوارها، کف، اطراف پنجرهها و درها،
- تهویه طبیعی از طریق باز بودن درها و پنجرهها،
- تهویه مکانیکی توسط سیستمهایی مانند فنها و سامانههای گرمایش، تهویه و تهویه مطبوع (HVAC).
حتی ساختمانهایی با عایقکاری کامل و پنجرههای غیرقابل بازشدن (بهمنظور صرفهجویی در انرژی) نیز همچنان تبادل هوایی بهمراتب بیشتر از محفظههای کاملاً بسته آزمایشگاهی دارند.
پژوهشهای بسیار کمی به بررسی تأثیر گیاهان در شرایط واقعی و طبیعی محیطهای داخلی پرداختهاند. مطالعات محدودی هم که در این زمینه انجام شدهاند با مشکلاتی روبهرو بودهاند؛ ازجمله استفاده از تجهیزات اندازهگیری غیر دقیق و ناتوانی در کنترل یا حتی اندازهگیری نرخ تبادل هوا. به همین دلیل، مشخص نیست کاهش اندک غلظت ترکیبات آلی فرّار (VOCs) که در این پژوهشها مشاهده شده، در واقع اثر گیاهان بوده یا نتیجه تهویه هوا.
یک توطئه: گیاهان خانگی ممکن است کیفیت هوای داخل ساختمان را بدتر کنند؟
پاسخ این است: «شاید»، اما درست مانند فرضیه بهبود کیفیت هوا، برای ایجاد آلودگی قابلتوجه نیز به تعداد بسیار زیادی گیاه نیاز خواهد بود. بااینحال، گیاهان میتوانند از چند جهت اثرات منفی داشته باشند که در ادامه به آنها و راهکارهای کاهش این اثرات میپردازیم.
رشد کپکها
آبیاری بیشازحد گیاهان میتواند زمینه رشد کپک روی خاک گلدان را فراهم کند. وقتی هاگهای کپک در هوا پخش شوند، ممکن است علائم آلرژی و آسم را تشدید کنند. البته مقدار اندکی کپک روی چند گلدان بههیچوجه بهاندازه لکههای بزرگ کپک ناشی از آسیبدیدگی رطوبتی در خانه خطرناک نیست. برای جلوگیری از رشد کپک، باید از آبیاری بیشازحد خودداری کرد، زهکش مناسب برای گلدانها در نظر گرفت و تهویه کافی فراهم کرد.
پراکندهشدن گردوغبار
گردوغبار نیز میتواند روی برگ گیاهان جمع شود و سپس در هوا پراکنده گردد. این ذرات علاوه بر اینکه ممکن است مشکلات تنفسی و علائم آسم، COPD و آلرژی را تشدید کنند، میتوانند حامل آلایندههای سمی مانند آفتکشها یا سرب نیز باشند. توصیه میشود هفتهای یکبار برگها را با یک دستمال مرطوب بهآرامی تمیز کنید.
وجود آفتها
گیاهانی که تازه خریداری شدهاند یا مدتی در فضای باز قرار داشتهاند، گاهی دارای آفات مانند شته، شپشک آردآلود یا کنه تارعنکبوت هستند. هنوز تحقیقی درباره تأثیر این آفات بر کیفیت هوای داخل خانه انجام نشده است، اما ممکن است ذرات بدن یا فضولات آنها در هوا معلق شوند و مشکلات تنفسی ایجاد کنند.
برای کنترل آفات، ابتدا روشهای غیرشیمیایی بهکار گرفته شود؛ مانند جمعآوری دستی، حذف بخش آلوده یا شستوشوی گیاه با آب. اگر نتیجهبخش نبود، میتوان از گزینههای کمخطرتر مانند صابونهای حشرهکش، روغنهای گیاهی یا حشرهکشهای طبیعی مثل روغن نیم استفاده کرد.
انتشار گرده و هاگ
برخی گیاهان و گلها قادر به انتشار گرده، هاگ یا رایحههایی هستند که میتوانند باعث بروز حساسیت شوند. بهطور کلی، گیاهانی که برگهای پهن دارند و گل نمیدهند، گزینههای مناسبتری برای محیطهای داخلی محسوب میشوند.
اگر گیاهان نمیتوانند هوای داخل خانه را پاک کنند، پس راهکار چیست؟
واقعیت این است که نمیتوان برای تصفیه هوای داخل ساختمان به گیاهانی مانند پوتوس یا مونسترا اتکا کرد. راهکارهای مؤثر و اثباتشدهای برای کاهش آلودگی هوای داخل خانه وجود دارد که شامل سه رویکرد اصلی هستند:
کنترل منبع
بهترین و مهمترین روش، حذف یا کاهش منابع تولید آلودگی در محیط داخلی است. بسیاری از محصولات رایج خانگی شامل پاککنندهها، خوشبوکنندههای هوا، چسبها، ماژیکهای دائمی، لوازم آرایشی و رنگها، حاوی مقادیر بالایی از ترکیبات آلی فرّار (VOCs) هستند. استفاده کمتر یا حذف این محصولات میتواند به شکل قابلتوجهی از انتشار این آلایندهها در فضای خانه جلوگیری کند.
تهویه
براساس دادههای آژانس حفاظت محیط زیست آمریکا، هوای داخل ساختمانها میتواند ۲ تا ۵ برابر آلودهتر از هوای بیرون باشد. برای رقیق کردن آلایندههای داخل خانه، توصیه میشود روزانه بهمدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه پنجرهها یا درها را باز کنید تا هوای تازه و بیرونی جایگزین هوای آلوده داخل شود.
تصفیه مکانیکی هوا
استفاده از تجهیزات مکانیکی میتواند ذرات آلاینده را از هوا حذف کند. فیلترهای سیستم گرمایش و سرمایش (HVAC) باید هر ۲ تا ۳ ماه یکبار تعویض شوند، و در صورت امکان بهتر است از فیلترهایی با رتبه MERV 13 استفاده شود که قابلیت جذب ذرات بسیار ریز مانند ویروسها را دارند. همچنین دستگاههای قابلحمل مجهز به فیلتر HEPA میتوانند تا ۹۹.۹۷ درصد ذرات معلق را از هوای محیط حذف کنند. حتی میتوان با وسایل ساده و کمهزینه، یک دستگاه تصفیه هوای خانگی DIY ساخت.
این روشها، برخلاف گیاهان، از نظر علمی اثباتشده و در شرایط واقعی قابل اجرا هستند و میتوانند نقش مؤثری در کاهش آلودگی هوای داخل ساختمان ایفا کنند.
تأثیر آلودگی هوا بر سلامتی | توصیههای کاربردی
یافتههای علمی ممکن است با گذر زمان نادرست تفسیر شوند!
پژوهشگران تأکید میکنند که تحقیقات درباره نحوه عملکرد گیاهان در حذف ترکیبات آلی فرّار (VOCs) در محیطهای کنترلشده همچنان ارزشمند است، زیرا این یافتهها میتواند در توسعه «زیستتصفیهکنندهها» کاربرد داشته باشد؛ سامانههایی مکانیکی که هوا را از میان بستری متخلخل با حضور گیاه عبور میدهند تا آلودگیها پالایش شود.
بااینحال، متخصصان هشدار میدهند که نباید نتایج بهدستآمده از محیطهای بسته و آزمایشگاهی را به فضای واقعی زندگی تعمیم داد. پر کردن خانه با انواع گیاهان شاید حس خوبی ایجاد کند، اما این تصور که چنین کاری تأثیر قابلتوجهی بر بهبود کیفیت هوای داخلی دارد، صحیح نیست؛ بهویژه زمانی که بدانیم برخی گیاهان خود میتوانند منبع انتشار ترکیبات آلی فرّار، اسپورها و دیگر ذرات زیستی باشند.
در فضای وب فارسی، متأسفانه روندی برخلاف شواهد علمی دیده میشود؛ بهویژه در شبکههای اجتماعی و وبسایتهای فروش گیاهان خانگی، جایی که با هدف تبلیغات و افزایش فروش، ادعاهای نادرست و اغراقشده درباره توانایی گیاهان در تصفیه هوای داخلی مطرح میشود.
بسیاری از این محتواها بدون پشتوانه علمی، گیاهان آپارتمانی را بهعنوان «تصفیهکننده طبیعی هوا» یا حتی «جایگزین دستگاههای فیلتراسیون» معرفی میکنند، درحالیکه پژوهشهای معتبر نشان میدهد گیاهان در شرایط واقعی زندگی تأثیر قابلتوجهی بر کاهش آلایندههای هوا ندارند و نقش آنها با شرایط آزمایشگاهی کاملاً متفاوت است. تداوم این روند نادرست، علاوه بر گمراهی مخاطبان، میتواند موجب نادیدهگرفتن روشهای علمی و مؤثر برای کاهش آلودگی هوای داخل خانه شود.
