توسط : جمهوری آذربایجان در تلاش است با اتکا به سرمایهگذاریهای خارجی، بهویژه از سوی چین، تحقق کریدور انرژی سبز به اروپا را تسریع کند؛ مسیری که میتواند این کشور را به یکی از بازیگران اصلی انتقال انرژی پاک در منطقه تبدیل کند.
۱۲ نوامبر، مقامات آذربایجان و نمایندگان شرکت سرمایهگذاری داتانگ چین قراردادی امضا کردند که احداث یک نیروگاه خورشیدی ۱۰۰ مگاواتی را شامل میشود. دو طرف توافق کردند گزینههایی مانند توسعه انرژی بادی فراساحلی، سامانههای ذخیرهسازی انرژی و برگزاری برنامههای آموزشی فنی برای متخصصان آذربایجانی را نیز بررسی کنند.
پیامدها و ابعاد ورود پکن به کریدور سبز آسیای مرکزی-قفقاز-اروپا
«توحید ورستان»، پژوهشگر اقتصاد بینالملل – بخش انرژیهای تجدیدپذیر آذربایجان اخیراً شاهد رشد چشمگیری بوده است، چراکه باکو همچنان به انعقاد قراردادهای سبز با بسیاری از شرکتها برای اجرای راهبرد خود، یعنی تبدیل شدن به قطب صادرات برق پاک ادامه میدهد. در این راستا، در حاشیه سفر «الهام علیاف»، رئیسجمهور آذربایجان به پکن، شش توافقنامه همکاری در زمینه انرژیهای تجدیدپذیر بین وزارت انرژی آذربایجان و تعدادی از شرکای چینی امضا شد.
پروژههای انرژی تجدیدپذیر آذربایجان تحت این توافقنامهها شامل ظرفیت نصبشده تقریبی ۲.۴ گیگاوات بین نیروگاههای خورشیدی، انرژی بادی فراساحلی و سیستمهای ذخیرهسازی باتری است. آذربایجان با ظرفیت تولید ترکیبی ۱۳۵ گیگاوات و ۱۵۷ گیگاوات، پتانسیل بزرگی از منابع انرژی تجدیدپذیر خشکی و دریایی دارد و تخمین زده میشود که ۲۷ گیگاوات از این منابع انرژی تجدیدپذیر، برق با صرفه اقتصادی تولید کنند.
این توافقنامهها مربوط به یک نیروگاه خورشیدی ۱۰۰ مگاواتی در «قبوستان» است که با همکاری شرکت «یونیورسال سولار» آذربایجان ساخته خواهد شد. قرار است این نیروگاه در سال ۲۰۲۶ فعالیت خود را آغاز و سالانه ۱۸۰ میلیون کیلوواتساعت برق تولید کند، ضمن اینکه حدود ۳۹ میلیون مترمکعب گاز صرفهجویی کرده و انتشار حدود ۸۶ هزار تن دیاکسیدکربن در هوا را کاهش میدهد.
این پروژهها همچنین شامل یک مزرعه بادی فراساحلی با ظرفیت حداقل ۲ گیگاوات است که با همکاری شرکت انرژی چین ساخته خواهد شد. این پروژه شامل اجرای مرحلهای در دریای خزر، شامل طراحی، تأمین مالی و نگهداری است.
فهرست پروژههای انرژی تجدیدپذیر در آذربایجان تحت توافقنامههای جدید با چین همچنین شامل یک نیروگاه خورشیدی شناور ۱۰۰ مگاواتی و یک سیستم ذخیرهسازی ۳۰ مگاواتی در دریاچه «بویوکشور» است که با همکاری شرکتهای «سوکار گرین» و «چاینا داتانگ» ساخته و یک شرکت برای توسعه و مدیریت این پروژه تأسیس خواهد شد.
دیگر تفاهمنامههای امضاشده مربوط به یک نیروگاه خورشیدی ۱۶۰ مگاواتی است که قرار است با همکاری شرکتهای «سوکار گرین» و PowerChina Resources ساخته شود. قرار است این پروژه در سال ۲۰۲۸ عملیاتی شود و سالانه ۳۳۲ میلیون کیلوواتساعت برق تولید کند، ضمن اینکه حدود ۷۳ میلیون مترمکعب گاز صرفهجویی کرده و از انتشار ۱۶۰ هزار تن دیاکسیدکربن در هوا جلوگیری میکند.
همچنین تفاهمنامهای در مورد یک پروژه انرژی بادی فراساحلی ۲ گیگاواتی دیگر در دریای خزر با مؤسسه برنامهریزی انرژی چین برای مطالعه ادغام منابع انرژی تجدیدپذیر در شبکه برق آذربایجان امضا شد.
اهمیت کریدور سبز
همزمان با تغییر چشمانداز انرژی جهانی، جمهوری آذربایجان بهعنوان تأمینکننده سنتی انرژی مانند نفت و گاز، جایگاه خود در این گذار سبز را تقویت میکند. توانایی باکو در سازگاری با پویاییهای ژئوپلیتیکی و بازار، این کشور را قادر ساخته است تا از موقعیت جغرافیایی، زیرساختهای انرژی مدرن و مشارکتهای راهبردی خود برای گسترش بهسمت تولید انرژی تجدیدپذیر و اتصال پایدار بهره بگیرد.
در سالهای اخیر، آذربایجان تلاشهای خود برای ایجاد اقتصاد سبز را تشدید کرده و پایداری را به بخش مهمی از دستور کار توسعه بلندمدت خود قرار داده است. تعهد دولت به کاهش ۴۰ درصدی انتشار گازهای گلخانهای تا سال ۲۰۵۰ و ایجاد مناطق «کربن صفر» در قرهباغ، محور اصلی این راهبرد است. این اهداف، باکو را با روندهای جهانی کربنزدایی همسو میکند و نشاندهنده اهداف آن برای ایفای نقشی فعال در گذار انرژی جهانی است.
در این راستا و در حاشیه COP29 باکو، رؤسای جمهور آذربایجان، قزاقستان و ازبکستان توافقنامهای مهم برای ایجاد کریدور «انرژی سبز ترانس خزر» را امضا کردند. این ابتکار عمل نخستین تلاش برای ادغام سیستمهای برق آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی و در نهایت اتصال آنها به بازارهای انرژی اروپا است. مطالعات امکانسنجی این پروژه با حمایت مالی بانک توسعه آسیا و بانک سرمایهگذاری زیرساخت آسیا انجام شده و طبق برآوردها، کار آن تا اواخر سال جاری آغاز میشود.
البته، این کریدور فراتر از یک پروژه زیرساختی بوده و ابزاری ژئوپلیتیکی است که وابستگی متقابل بین کشورهای حوزه دریای خزر را تقویت و آذربایجان را بهعنوان پلی راهبردی در معماری نوظهور انرژی سبز اوراسیا قرار میدهد. این کشور با فراهم کردن امکان صادرات انرژیهای تجدیدپذیر بهسمت غرب از آسیای مرکزی، نقش ترانزیتی خود را تثبیت و سرمایهگذاریهای جدیدی را بهسمت خود جلب میکند.
«میکائیل جباروف»، وزیر اقتصاد، دراینباره گفته است که آذربایجان ۲.۸ میلیارد دلار سرمایهگذاری خارجی و داخلی برای هشت نیروگاه خورشیدی و بادی در مقیاس صنعتی با ظرفیت ترکیبی حدود ۲ گیگاوات جذب کرده که تا سال ۲۰۲۷ تکمیل میشوند. این سرمایهگذاریها نهتنها محرک رشد اقتصادی هستند، بلکه پایههای یک اکوسیستم انرژی متنوع و پایدار را نیز بنا میگذارد.
ایجاد کریدورهای انرژی سبز «خزر-دریای سیاه-اروپا» و «آسیای مرکزی-آذربایجان»، جایگاه آذربایجان را بهعنوان یک صادرکننده انرژی قابل اعتماد و مقصدی جذاب برای سرمایهگذاری سبز، تقویت میکند.
انتظار میرود خطوط اتصال منطقهای که آسیای مرکزی، آذربایجان، دریای خزر، دریای سیاه، گرجستان، ترکیه و بلغارستان را بههم متصل میکنند، بهعنوان بخشی از یک کریدور انرژی یکپارچه شرق-غرب مکمل یکدیگر باشند. در مجموع، این پروژهها امنیت انرژی را افزایش، مسیرهای عرضه را متنوع و روابط راهبردی بین شرکای اوراسیایی را تعمیق میبخشند.
پتانسیل سبز آسیای مرکزی و قفقاز
آسیای مرکزی و قفقاز دارای تنوع جغرافیایی و مجموعهای مکمل از انرژیهای تجدیدپذیر مانند پتانسیل باد قوی در شمال، انرژی خورشیدی در جنوب و انرژی آبی در شرق و در اطراف دو رودخانه بزرگ منطقه است. مبادله برق تجدیدپذیر در سراسر منطقه از طریق اتصالات داخلی به تعادل عرضه و تقاضا در زمانها و شرایط مختلف کمک میکند تا تأمین برق ارزان و قابل اعتماد تضمین شود.
قزاقستان با مساحت وسیع خود، بالاترین پتانسیل باد ساحلی را در منطقه دارد و قادر به تولید سالانه حدود ۹۲۹ تراوات ساعت برق، معادل سه برابر تقاضای برق منطقه، است. برنامه شرکتهای چینی برای تولید توربینهای بادی در قزاقستان میتواند چالشهای لجستیکی حمل و نقل قطعات بزرگ توربین را برطرف و در عین حال مشاغل جدیدی را ایجاد کند. همچنین، این منطقه پتانسیل بالایی برای توسعه انرژی بادی فراساحلی دارد. طبق گزارش بانک جهانی، دریای خزر حدود ۸۴۵ گیگاوات پتانسیل بادی فراساحلی دارد، که ۵۰۹ گیگاوات آن در آبهای کمعمق واقع شده و توسعه آن را مقرونبهصرفهتر میکند.
همچنین، براساس تخمین برنامه توسعه انرژی بادی فراساحلی آذربایجان، ۷.۲ گیگاوات ظرفیت بادی فراساحلی میتواند تا سال ۲۰۴۰ در چارچوب سیاست کربنزدایی و با حمایت بازارهای همسایه مانند ترکیه و اتحادیه اروپا، توسعه یابد.
از نظر انرژی خورشیدی، بخش جنوبی منطقه امیدوارکننده است. ترکمنستان و ازبکستان از پتانسیل خورشیدی قابلتوجهی برخوردارند. پتانسیل خورشیدی ترکمنستان ۶۵۵ گیگاوات تخمین زده میشود که معادل هشت برابر کل ظرفیت نصبشده فعلی منطقه است. حتی آذربایجان، کشوری نسبتاً کوچکتر با منابع خورشیدی متوسط، تا ۲۳ گیگاوات پتانسیل خورشیدی دارد.
پتانسیل برق آبی نیز منطقه تقریباً دستنخورده باقی مانده است. حتی تاجیکستان و قرقیزستان که شدیداً به برق آبی متکی هستند، هنوز منابع توسعه نیافته وسیعی دارند. مطالعات صورتگرفته پتانسیل برق آبی تاجیکستان را ۲۶۴ تراوات ساعت و قرقیزستان را ۵۵ تراوات ساعت تخمین زدهاند. قزاقستان نیز ۶۲ تراوات ساعت پتانسیل فنی برق آبی دارد. اگرچه استقرار برق آبی نسبت به انرژی خورشیدی و بادی کندتر است، اما منطقه احتمالاً از گسترش برق آبی نیز بهرهمند شود، که این امر خطرات اجتماعی و زیستمحیطی بالقوه را کاهش میدهد.
در مجموع، این منطقه سرشار از منابع انرژی تجدیدپذیر است و منابع انرژی پاک متنوعی در مناطق مختلف آن متمرکز شدهاند. بهبود ارتباطات مانند کریدور سبز پیشگفته، منطقه را قادر میسازد تا از این پتانسیل تجدیدپذیر متنوع بهرهبرداری کند. بنابراین، کریدورهای انرژی سبز که آذربایجان-گرجستان-رومانی، ازبکستان-قزاقستان-آذربایجان و آذربایجان-ترکیه را بههم متصل میکنند، نقش محوری در پیشبرد گذار انرژی منطقهای ایفا کنند.
پیامدهای ژئوپلیتیکی
همانطور که ذکر شد اهمیت راهبردی کریدور سبز و پتانسیل بالای تولید کشورهای شرکت کننده، پکن را بر آن داشت تا مشارکت در آن را از طریق باکو دنبال کند. مشارکت فعال شرکتهای چینی در بازار انرژیهای تجدیدپذیر آذربایجان، راه را برای همکاری بلندمدت هموار میکند. برای آذربایجان، سرمایهگذاریهای شرکتهای چینی از اهداف بلندپروازانه انرژی سبز آن، ازجمله افزایش سهم انرژیهای تجدیدپذیر به ۳۳ درصد از ظرفیت نصبشده آن تا سال ۲۰۲۷، حمایت میکند.
سهم بیشتر انرژیهای تجدیدپذیر، آذربایجان را قادر میسازد تا بهطور پایدار بخش بیشتری از تقاضای انرژی داخلی خود را تأمین و درعینحال منابع انرژی سنتی را برای صادرات به بازارهای دیگر در دسترس داشته باشد. علاوهبراین، مشارکت شرکتهای چینی، ظرفیت تولید انرژیهای تجدیدپذیر آذربایجان را افزایش میدهد و با چشمانداز آن برای صادرات نهایی برق به بازار اروپا در درازمدت، همسو است.
برای چین نیز مشارکت شرکتهایش بهعنوان تأمینکننده و توسعهدهنده پروژههای انرژی تجدیدپذیر در آذربایجان، جایگاه آن را در بازار انرژی سبز منطقهای تقویت میکند. آذربایجان همچنین یک بازار فروش مهم برای تولیدکنندگان چینی فناوریهای تجدیدپذیر مانند توربینهای بادی و پنلهای خورشیدی فراهم میکند. این همکاری، نفوذ فناوری سبز چین را گسترش میدهد و با قرار دادن آن بهعنوان یک توسعهدهنده پیشرو در انرژی سبز، قدرت نرم آن را در منطقه افزایش میدهد.
ظهور چین بهعنوان یک رهبر اقتصادی و فناوری، همراه با گسترش نفوذ ژئوپلیتیکی آن، آذربایجان را بر آن داشته است تا روابط بلندمدت خود با پکن را بازتعریف کند. پیشگامی چین در انرژی سبز و اهمیت راهبردی آن، آذربایجان را با مسیرهای جدیدی برای همکاری روبهرو میکند.
تمایل آذربایجان به تعمیق روابط با چین، همراه با تغییر پویایی قدرت در منطقه، فرصتهای اقتصادی و راهبردی قابلتوجهی را برای پکن فراهم میکند تا نفوذ خود را فراتر از آسیای مرکزی گسترش و نقش خود را در قفقاز جنوبی تقویت کند.
آذربایجان برای تقویت کریدور انرژی سبز خود، روی چین حساب ویژهای باز کرده است
