توسط : آژانس بینالمللی انرژی (IEA) در تازهترین نسخه گزارش «اشتغال جهانی انرژی» اعلام کرد که تعداد شاغلان بخش فتوولتائیک در سال ۲۰۲۴ از مرز ۵ میلیون نفر عبور کرده است. براساس این گزارش، نیروگاههای خورشیدی توزیعشده (Distributed PV) حدود دو سوم اشتغال جهانی این بخش را به خود اختصاص دادهاند.
گزارش «اشتغال جهانی انرژی ۲۰۲۵» نشان میدهد انرژی خورشیدی همچنان بزرگترین منبع اشتغال در میان فناوریهای تولید برق است و از بخشهایی مانند هستهای، شبکه برق، بادی و ذخیرهسازی پیشی گرفته است.
طبق اعلام IEA، اشتغال جهانی در بخش خورشیدی در سال ۲۰۲۴ از ۵ میلیون نفر عبور کرده و این رشد عمدتاً تحت تأثیر افزایش ۳۰ درصدی ظرفیتهای جدید بوده است. طی این دوره، ظرفیت افزودهشده سالانه به ۵۴۰ گیگاوات رسید؛ رقمی که با وجود کند شدن رشد سرمایهگذاریها، همچنان رکورد قابل توجهی محسوب میشود.
بین سالهای ۲۰۲۳ تا ۲۰۲۴، انرژی خورشیدی ۳۱۰ هزار شغل جدید ایجاد کرده که معادل ۴۰ درصد کل اشتغالزایی بخش تولید برق در سال ۲۰۲۴ است. نیروگاههای خورشیدی توزیعشده نقش محوری در این رشد داشتهاند؛ بهطوریکه درمجموع ۲۲۵ هزار شغل در این بخش ایجاد شد. این رقم در مقایسه با نیروگاههای خورشیدی مقیاس صنعتی، تقریباً دو برابر است؛ بخش صنعتی کمتر از ۱۰۰ هزار شغل جدید در همین بازه زمانی ایجاد کرده است.
براساس گزارش آژانس IEA، سامانههای خورشیدی توزیعشده، ازجمله پشتبامی و سایر سامانههای کوچک، دو سوم کل اشتغال بخش فتوولتائیک جهان را تشکیل میدهند، با وجود اینکه تنها ۴۳ درصد از ظرفیت نصبشده را در اختیار دارند. بهطور متوسط، سامانههای خورشیدی توزیعشده نزدیک به سه برابر بیشتر از سامانههای خورشیدی مقیاسصنعتی بهازای هر مگاوات شغل ایجاد میکند.
IEA این اختلاف را به «ماهیت فردی و پروژهمحور بودن نصبهای پشتبامی» نسبت میدهد؛ فرایندی که نیازمند صدور مجوزهای تخصصی، طراحیهای سفارشی، نصب موردی، و حجم بالایی از فعالیتهای بازاریابی و امور اداری است.
در این گزارش آمده است: «برخلاف پروژههای مقیاسصنعتی که از اتوماسیون بهره میبرند، نصب سامانههای خورشیدی خانگی و تجاری کوچک وابسته به نیروی کار دستی و خدمات حضوری مشتری است؛ عاملی که به افزایش اشتغال در حوزههایی مانند فروش، پشتیبانی و لجستیک منجر میشود.»
درنتیجه، مشاغل مرتبط با عمدهفروشی و حملونقل حدود ۲۵ درصد از کل اشتغال بخش خورشیدی توزیعشده را تشکیل میدهند؛ درحالیکه این سهم در بخش خورشیدی مقیاسصنعتی تنها ۱۳ درصد است.
تقسیمبندی منطقهای
چین با در اختیار داشتن حدود ۶۰ درصد از کل نیروی کار جهانی در صنعت فتوولتائیک، بزرگترین کارفرما در این بخش محسوب میشود. نزدیک به ۴۲ درصد از این اشتغال به فعالیتهای ساختوساز داخلی مرتبط است.
اروپا، هند و سایر کشورهای منطقه آسیا-اقیانوس آرام هرکدام حدود ۱۰ درصد از نیروی کار خورشیدی جهان را تشکیل میدهند. ایالات متحده نیز رشد سالانهای فراتر از میانگین جهانی را ثبت کرده است؛ رشدی که ناشی از تلاش توسعهدهندگان برای تسریع پروژهها جهت بهرهمندی از مشوقهای مالیاتی است.
در آفریقا، آغاز پروژههای جدید مقیاسصنعتی و گسترش سامانههای خورشیدی خارج از شبکه، بیشترین رشد سالانه اشتغال در حدود ۲۳ درصد را رقم زده است. همچنین، نیروی کار خورشیدی هند با حمایت دولت رشد قابل توجه حدود ۱۸ درصدی را تجربه کرده است.
براساس گزارش IEA، بخش عمده نیروی کار صنعت فتوولتائیک (حدود دو سوم) در توسعه و نصب ظرفیتهای جدید فعالیت میکنند. حدود ۲۱ درصد از اشتغال این بخش به تولید پلیسیلیکون، ویفر، سلول، ماژول و اینورتر اختصاص دارد و درمجموع ۴۶ درصد از نیروها در نصب پروژههای خورشیدی خانگی و نیروگاههای خورشیدی مقیاسصنعتی مشغول هستند.
نیروهای فنی متخصص مانند برقکاران، نصابها و جوشکاران بیش از یکپنجم کل نیروی کار جهانی خورشیدی را تشکیل میدهند. این شغلها همچنین با شدیدترین کمبود نیروی انسانی مواجهاند؛ بهویژه کمبود برقکاران ماهر که حضورشان برای یکپارچهسازی سامانه، رعایت استانداردهای ایمنی و اتصال مطمئن به شبکه ضروری است.
با گسترش ظرفیت نصبشده خورشیدی، سهم نیروهایی که در بخش عملیات و نگهداری سامانههای فتوولتائیک فعالیت میکنند، رو به افزایش است. گزارش همچنین تأکید میکند که با بالغتر شدن نیروگاههای خورشیدی، تعویض پنلهای فرسوده بهتدریج به یکی از منابع مهم اشتغال تبدیل خواهد شد.
مشاغل ساختمانی و کارهای یدی که نیاز چندانی به آموزش رسمی ندارند، حدود یکچهارم کل اشتغال در صنعت خورشیدی را تشکیل میدهند؛ ازجمله پاکسازی محل پروژه، حفر کانالها، مونتاژ پنلها و جابهجایی تجهیزات.
سایر انرژیهای تجدیدپذیر
در سایر بخشهای صنعت برق، اشتغال در حوزه انرژی هستهای رو به افزایش است؛ بااینحال کمبود نیرو به یکی از عوامل کندکننده روند توسعه پروژهها تبدیل شده است. آژانس بینالمللی انرژی اشاره میکند که هوش مصنوعی بهتدریج در کمک به رفع این کمبودها نقشآفرینی میکند، اما صنعت هستهای بهدلیل نگرانیها درباره حفاظت از دادهها، حریم خصوصی و امنیت سایبری، نسبت به پذیرش هوش مصنوعی بسیار محتاط و گزینشی است.
گزارش در بخش دیگری خاطرنشان میکند که هرچند هوش مصنوعی یک ابزار قدرتمند برای افزایش بهرهوری است، اما تأثیر اندکی در رفع کمبود شدید نیروی متخصص فنی و مهارتمحور در بخشهای مختلف صنعت برق دارد.
گزارش میافزاید: «با وجود افزایش سرمایهگذاری در مهارتها و ظرفیتهای مرتبط با هوش مصنوعی در بخش انرژی، موارد استفاده فعلی این فناوری هنوز تأثیر قابلتوجهی بر کاهش تقاضا برای نیروهای فنی در حوزه ساختوساز، بهرهبرداری و نگهداری ندارد؛ چرا که این مشاغل عمدتاً ماهیت یدی دارند و شامل وظایفی میشوند که هوش مصنوعی درحالحاضر توانایی انجام آنها را ندارد.»
در همین حال، رشد اشتغال در بخش انرژی بادی طی سال ۲۰۲۴ کندتر از سالهای گذشته بوده است؛ بهویژه در بخش بادی فراساحلی که نشانههایی از توسعه کند این حوزه را نشان میدهد. کاهش برنامههای سرمایهگذاری توسط توسعهدهندگان، در واکنش به افزایش هزینههای پروژهها، از عوامل اصلی این روند بوده است.
انرژی برقآبی نیز در سال ۲۰۲۴ نزدیک به دو میلیون شغل در سطح جهان ایجاد کرده؛ رشدی که عمدتاً ناشی از افزایش چشمگیر سرمایهگذاریها، بهویژه در پروژههای تلمبه ذخیرهای بوده است.
این گزارش، چهارمین نسخه از «گزارش اشتغال انرژی جهان» آژانس بینالمللی انرژی است. IEA اعلام کرد که این نسخه جدید با استفاده از مجموعههای گسترده داده و تحلیلهایی تهیه شده که توسط سازمانهایی همچون ILO ،OECD و UNESCO ارائه شدهاند. افزون بر این، نسخه ۲۰۲۵ شامل نتایج سه نظرسنجی مستقل است که آژانس برای بررسی پویاییهای بازار کار در بخش انرژی انجام داده است.
زنان تنها ۳۲ درصد از مشاغل تماموقت انرژیهای تجدیدپذیر را در اختیار دارند
