توسط : چشمانداز جهانی انرژی ۲۰۲۵ طیفی گسترده از آیندههای ممکن را نشان میدهد؛ در تمام سناریوها، انرژیهای تجدیدپذیر سریعترین منبع روبهرشد هستند.
آینده انرژی چگونه است؟ پاسخ به این پرسش به دیدگاه افراد بستگی دارد. برخی معتقدند که نفت و گاز تا دههها همچنان نقش اصلی را ایفا خواهند کرد، در حالی که گروهی دیگر رشد شتابان انرژیهای تجدیدپذیر را نشانهای از پایان عصر سوختهای فسیلی میدانند. تازهترین نسخه چشمانداز جهانی انرژی (WEO) منتشرشده از سوی آژانس بینالمللی انرژی (IEA) مجموعهای از آیندههای ممکن را ترسیم میکند تا دولتها و سرمایهگذاران بتوانند تصمیماتی همسو با اهداف خود اتخاذ کنند.
WEO سناریوها را ارائه میکند، نه پیشبینی یا پیشگویی قطعی. همه سناریوها از یک ارزیابی مشترک از وضعیت کنونی شروع میشوند: رشد سریع تقاضای انرژی و افزایش تنشهای ژئوپلیتیکی. سپس هر سناریو براساس فرضیات متفاوت درباره مسیر فناوری و سیاستگذاری شکل میگیرد.
سناریوهای اصلی در گزارش چشمانداز انرژی جهان ۲۰۲۵
گزارش سه سناریوی اصلی را مدلسازی میکند:
۱. سناریوی انتشار خالص صفر (NZE): نشان میدهد برای محدود کردن گرمایش جهانی به ۱.۵ درجه سانتیگراد تا سال ۲۱۰۰، چه اقداماتی لازم است.
۲. سناریوی سیاستهای اعلامشده (STEPS): «تحلیل پویای سیاستهای کنونی» است؛ یعنی براساس سیاستهایی که دولتها رسماً اعلام کردهاند، اما لزوماً بهطور کامل اجرا نشدهاند. این سناریو به حدود ۲.۵ درجه سانتیگراد گرمایش منجر میشود.
۳. سناریوی سیاستهای جاری (CPS): برخلاف نامش، بدبینانهتر از حالت «روندهای معمول» است؛ چون فرض میکند که پیشرفت فناوری متوقف میشود و دولتها به وعدهها و سیاستهایشان عمل نمیکنند. این وضعیت به حدود ۲.۹ درجه سانتیگراد گرمایش تا پایان قرن میانجامد.
در ادامه پنج نکته مهم از چشمانداز جهانی انرژی ۲۰۲۵ آمده است:
۱. گذار به خالص صفر، ارزانتر از تداوم وابستگی به سوختهای فسیلی است
سناریوی خالص صفر کمترین هزینه کل سیستم انرژی را دارد و سناریوی وابسته به سوخت فسیلی (CPS) بیشترین هزینه را. اگرچه دستیابی به انتشار خالص صفر مستلزم سرمایهگذاریهای اولیه بالاتر در فناوریهای پاک است، اما با صرفهجویی چند تریلیون دلاری در هزینه سوخت و محافظت از مصرفکنندگان در برابر نوسانات قیمت، این هزینه جبران میشود.
در این سناریو، کاهش قیمت سوخت و بهبود بهرهوری انرژی باعث میشود تا سال ۲۰۳۵، هزینه واردات سوخت برای کشورها بیش از دوسوم نسبت به امروز کاهش یابد.
در اقتصادهای پیشرفته، هزینه انرژی خانوار در سناریوی خالص صفر کاهش مییابد و در اقتصادهای نوظهور نزدیک به سطح فعلی باقی میماند؛ زیرا افزایش بهرهوری و برقگرایی، رشد مصرف را جبران میکند.
سناریوی CPS پرهزینهترین مسیر است، چون هزینههای عملیاتی بالا و رانت سوختهای فسیلی را شامل میشود. وابستگی گسترده به سوختهای فسیلی، اقتصادها را در معرض شوکهای قیمتی و نوسانات بازار قرار میدهد.
در این سناریو، قیمت متوسط نفت از حدود ۶۵ دلار فعلی برای هر بشکه، به ۸۷ دلار در سال ۲۰۳۵ و ۱۰۴ دلار در سال ۲۰۵۰ میرسد؛ زیرا کشورهای تولیدکننده به سراغ پروژههای پرهزینه در میادین دشوار میروند.
در سناریوی STEPS قیمت نفت به ۸۰ دلار در سال ۲۰۳۵ و ۷۶ دلار در سال ۲۰۵۰ میرسد، در حالی که در سناریوی NZE قیمت نفت تا ۳۳ دلار در سال ۲۰۳۵ و ۲۵ دلار در سال ۲۰۵۰ کاهش مییابد. همچنین در سناریوی CPS، قیمت گاز در مناطق بزرگ واردکننده مانند اتحادیه اروپا و شرق آسیا بین ۳۰ تا ۴۰ درصد بالاتر از سناریوی STEPS پیشبینی شده است.
۲. هیچ کشوری نمیتواند جلوی انقلاب انرژیهای تجدیدپذیر را بگیرد
در تمام سناریوهای گزارش، انرژیهای تجدیدپذیر – بهویژه خورشیدی – سریعترین رشد را دارند. ۸۰ درصد از رشد تقاضای انرژی در آینده نیز از مناطقی با تابش فراوان خورشید ناشی میشود.
تغییرات سیاستی شدید در ایالات متحده تأثیرگذار بوده است؛ بهطوری که در سناریوی سیاستهای اعلامشده (STEPS) سال جاری، ظرفیت تجدیدپذیر نصبشده برای سال ۲۰۳۵ حدود ۳۰ درصد کمتر از برآورد سال گذشته پیشبینی شده و تعداد خودروهای برقی در جادهها نیز ۶۰ درصد کاهش یافته است. دولت ترامپ بخش زیادی از حمایتهای فدرال از انرژی پاک را حذف کرده است.
با وجود این عقبنشینی سیاستی در سطح ملی، جهان همچنان تقریباً در مسیر دستیابی به هدف جهانی «سهبرابر کردن ظرفیت انرژیهای تجدیدپذیر تا سال ۲۰۳۰» قرار دارد. در سناریوی STEPS، ظرفیت جهانی تجدیدپذیرها تا سال ۲۰۳۰ به ۲.۶ برابر سطح سال ۲۰۲۲ میرسد.
چین بازیگر اصلی این جهش است؛ بهطوری که در بازه دهساله آینده، این کشور بین ۴۵ تا ۶۰ درصد از کل ظرفیتهای جدید تجدیدپذیر جهان را به خود اختصاص میدهد. همچنین پیشبینی میشود بازارهای نوظهور خارج از چین تا سال ۲۰۳۵ حدود ۲۰ درصد خودرو برقی بیشتری نسبت به ارزیابی سال گذشته در سناریوی مشابه داشته باشند و به این ترتیب، کاهش رشد ایالات متحده را تا حد زیادی جبران کنند.
۳. نقطه اوج تقاضای سوختهای فسیلی در راه است
شتاب پیشرفت انرژیهای تجدیدپذیر و خودروهای برقی، احتمال وقوع نقطه اوج در تقاضای جهانی سوختهای فسیلی را طی سالهای پیشِ رو بسیار افزایش داده است. در سناریوی STEPS، تقاضای جهانی برای زغالسنگ و نفت حدود سال ۲۰۳۰ به اوج خود میرسد و تقاضا برای گاز تا سال ۲۰۳۵ به نقطه اوج نزدیک میشود.
در گذشته، سرعت رشد انرژی بادی و خورشیدی همواره بیش از آن چیزی بوده که در سناریوهای قبلی پیشبینی شده بود، زیرا پیشرفت فناوری سریعتر از روند سیاستگذاری عمل کرده است.
طبق این سناریو، ناوگان جهانی خودروهای برقی تا سال ۲۰۳۵ شش برابر میشود و این تحول از مصرف بیش از ۱۰ میلیون بشکه نفت در روز جلوگیری خواهد کرد. نکته قابل توجه این است که چین —که طی دهه گذشته بیش از دو سوم رشد تقاضای جهانی نفت را به خود اختصاص داده بود— انتظار میرود پیش از سال ۲۰۳۰ به نقطه اوج تقاضای نفت برسد.
آژانس بینالمللی انرژی تأکید میکند که با وجود واژه «سیاستهای جاری» در نام سناریوی CPS، این سناریو بههیچوجه معادل «ادامه روندهای فعلی» نیست. در واقع، فرض میکند که دولتها سیاستهای اعلامشده خود را اجرا نکنند و استقرار فناوریهای پاک متوقف شود.
در سناریوی خالصصفر (NZE)، هیچ میدان جدید زغالسنگ، نفت یا گاز مورد نیاز نیست و حتی برخی میدانهای موجود نیز باید زودتر از موعد تعطیل شوند. با وجود اینکه بعضی کشورها اهداف کربنی خود را در اولویت پایینتری قرار دادهاند، گزارش WEO نشان میدهد که تجدیدپذیرها نهفقط «انتخاب سبز»، بلکه «انتخاب ایمن و ارزان» هستند، بهویژه برای کشورهایی که واردکننده انرژی به شمار میروند.
۴. مراقب قفل شدن گاز باشید
بزرگترین ابهامها در گزارش مربوط به گاز طبیعی است. در سناریوی مرکزی آژانس بینالمللی انرژی (STEPS)، موجی از پایانههای LNG و تولید جدید وارد بازار میشود که منجر به مازاد ۶۵ میلیارد مترمکعبی در سال ۲۰۳۰ خواهد شد. آژانس مینویسد: «هنوز پرسشهایی درباره سرنوشت این حجم گاز باقی مانده است.»
صادرکنندگان بهدنبال بازارهای نوظهور آسیایی هستند، اما بسیاری از کشورها مستقیماً از زغالسنگ داخلی بهسمت انرژیهای تجدیدپذیر حرکت میکنند و ترجیح میدهند زیرساختهای گازی جدید ایجاد نکنند و در عین حال در معرض نوسانات بازارهای جهانی قرار نگیرند.
سناریوی CPS که بر سوختهای فسیلی متمرکز است، توسعه بیشتر LNG را پیشبینی میکند و ظرفیت تولید به ۸۸۰ میلیارد مترمکعب در سال ۲۰۳۵ میرسد، بااینحال ایالات متحده همچنان بزرگترین تولیدکننده گاز جهان خواهد بود.
در سناریوی صفر شدن انتشار کربن، هیچ نیروگاه جدید گازی ساخته نمیشود و تقاضای جهانی بهشدت کاهش مییابد، که منجر به ایجاد مازاد عظیمی در پروژههای LNG خواهد شد. بهطور کلی، بهرهبرداری از ظرفیت LNG به ۷۵ درصد در سال ۲۰۳۰ و تا ۵۰ درصد در سال ۲۰۳۵ کاهش مییابد و مجموعهای از داراییهای بدون استفاده باقی خواهد ماند.
۵. اقدامات اقلیمی و دسترسی به انرژی باهم پیش میروند
حدود ۷۳۰ میلیون نفر هنوز بدون برق زندگی میکنند و نزدیک به ۲ میلیارد نفر از روشهای پختوپز آلاینده استفاده میکنند که به سلامت آنها آسیب میزند. گسترش دسترسی به انرژی مدرن برای توسعه حیاتی است.
گزارش WEO دو مسیر برای دسترسی جهانی به انرژی ارائه میدهد: در سناریوی NZE این هدف تا سال ۲۰۳۰ و مطابق با اهداف توسعه پایدار سازمان ملل محقق میشود و در سناریوی Accelerating Clean Cooking and Electricity Services (ACCESS) دسترسی به برق تا سال ۲۰۳۵ و دسترسی به پختوپز پاک تا سال ۲۰۴۰ حاصل میشود.
در سناریوی ACCESS، گاز مایع نفتی (LPG)، که یک سوخت فسیلی است، بخش عمدهای از دسترسی به پختوپز پاک را تشکیل میدهد. اگرچه LPG ممکن است بخشی از راهحل برای مناطق روستایی باشد، سناریوی خنثی شدن انتشار کربن نشان میدهد که نیازی به فدا کردن اهداف اقلیمی برای توسعه وجود ندارد و هر دو میتوانند همزمان پیش بروند.
تحقیقات IISD نشان میدهد که یارانههای LPG بیشتر به نفع خانوارهای ثروتمند است تا فقیر، بودجه عمومی را تحت فشار قرار داده و دولتها را در معرض نوسانات بازار قرار میدهد. پختوپز برقی با انرژیهای تجدیدپذیر و بیوگاز راهحل تحولیتری ارائه میکند و این همان نقطهای است که دولتها و تأمینکنندگان منابع مالی باید تمرکز خود را بر آن قرار دهند.
نتیجهگیری
یک سناریوی مهم که در WEO امسال حضور نداشت، سناریوی وعدههای اعلامشده (APS) بود. از سال ۲۰۲۱، این سناریو نشان میدهد در صورت تحقق کامل برنامههای ملی اقلیمی و اهداف خنثی شدن انتشار کربن، چه اتفاقی خواهد افتاد.
کشورها قرار بود امسال برنامههای اقلیمی ملی دوره ۲۰۳۱–۲۰۳۵ را ارائه کنند، اما چند اقتصاد بزرگ با تأخیر عمل کردند یا هنوز اقدامی نکردهاند. آژانس بینالمللی انرژی اعلام کرد که این وعدهها را در تحلیلهای آینده لحاظ خواهد کرد. با این حال، این وعدهها احتمالاً چشمانداز کلی را بهطور چشمگیری تغییر نمیدهند:
ردیاب تغییرات اقلیمی (CAT) هشدار داده است که تاکنون ارائهها نتوانستهاند منحنی دما را تغییر دهند و اقدامات قویتری لازم است.
خبر خوب از WEO امسال این است که انرژیهای تجدیدپذیر بهسرعت درحال رشد هستند و تسریع گذار به انرژی پاک چندین هدف سیاستی را پیش میبرد. چه اولویت ملی کاهش هزینههای زندگی، گسترش دسترسی به انرژی، کاهش وابستگی به واردات یا آمادهسازی برای بازسازی بازارهای انرژی باشد، سناریوی NZE مسیر پیش رو را نشان میدهد.
