توسط : این یادداشت تحلیلی، مهمترین یافتههای مؤسسه امبر در سال ۲۰۲۵ را جمعبندی میکند و نشان میدهد برق پاک چگونه گسترش یافته، کدام مناطق به کانونهای جدید رشد تبدیل شدهاند و فناوریهایی مانند باتریها و الکتروتک چگونه پویاییهای نظام انرژی جهان را دگرگون کردهاند.
به گزارش Ember، برای نخستین بار، انرژی خورشیدی و بادی نهتنها همگام با رشد تقاضای جهانی برق پیش رفتند، بلکه در یک دوره زمانی پایدار از آن پیشی گرفتند؛ نشانهای روشن از اینکه برق پاک اکنون مسیر حرکت نظام انرژی جهان را تعیین میکند.
طی ۲۰۲۵، انرژی خورشیدی در مناطقی که پیشتر در حاشیه تحولات انرژی قرار داشتند – از اروپای مرکزی گرفته تا آفریقا – شتاب گرفت. همزمان، کشورهای عضو بریکس از یک نقطه عطف مهم عبور کرده و بیش از نیمی از برق خورشیدی جهان را تولید کردند. پیشرفت سریع فناوری باتری و کاهش قیمت آن نیز تأمین انرژی در شب را به گزینهای قابل اتکا تبدیل کرده و امکان تأمین برق بدون سوخت فسیلی را در مناطق آفتابی فراهم آورده است.
در همین حال، رشد «الکتروتک» شامل انرژی خورشیدی و بادی، باتریها و برقیسازی حملونقل، گرمایش و صنعت، به موتور اصلی رشد انرژی در جهان تبدیل شد؛ رشدی که با پیشتازی چین و تبدیل این کشور به نخستین کشور الکتریکی جهان همراه بوده است. با افزایش تقاضای انرژی ناشی از هوش مصنوعی و مراکز داده، دسترسی به برق پاک و شبکههای برق قدرتمند به مزیت رقابتی جدید اقتصادهای مدرن بدل شده است.
شتابگیری انرژی پاک؛ خورشیدی و بادی از رشد تقاضای جهانی برق پیشی گرفتند
انرژی خورشیدی و بادی اکنون با سرعتی درحال توسعه هستند که میتوانند تمام رشد جدید تقاضای برق در جهان را پوشش دهند؛ نقطه عطفی که در سه فصل نخست سال ۲۰۲۵ محقق شده است. این فناوریها دیگر صرفاً درحال جبران عقبماندگی نیستند، بلکه از رشد تقاضای برق نیز پیشی گرفتهاند.
درمجموع، انرژی خورشیدی و بادی در سه فصل نخست سال ۲۰۲۵، حدود ۱۷.۶ درصد از برق جهان را تأمین کردند؛ رقمی که در مدت مشابه سال گذشته ۱۵.۲ درصد بود. این رشد باعث شد سهم کل منابع کمکربن در سبد تولید برق جهانی به ۴۳ درصد افزایش یابد.
برای نخستین بار در یک بازه زمانی پایدار، انرژیهای تجدیدپذیر – شامل خورشیدی، بادی، برقآبی و منابع کوچکتر مانند زمینگرمایی – برق بیشتری نسبت به زغالسنگ تولید کردند. محور اصلی این تحول، انرژی خورشیدی است؛ منبعی که رشد آن در سال ۲۰۲۵ تاکنون بیش از سه برابر هر منبع تولید برق دیگری بوده و جایگاه خود را بهعنوان نیروی غالب در بازطراحی نظام برق جهان تثبیت کرده است.
تحلیل دیگری نشان میدهد جهان در سال ۲۰۲۵ حدود ۷۹۳ گیگاوات ظرفیت جدید انرژی تجدیدپذیر اضافه خواهد کرد؛ رقمی که نسبت به ۷۱۷ گیگاوات افزودهشده در سال ۲۰۲۴، رشدی ۱۱ درصدی دارد. با تداوم این روند، تنها به افزایش اندکی در ظرفیتسازی سالانه نیاز است تا جهان بتواند به هدف سهبرابر کردن ظرفیت انرژیهای تجدیدپذیر تا سال ۲۰۳۰ دست یابد.
توسعه انرژی خورشیدی در مناطقی که پیشتر عقب مانده بودند
در سال ۲۰۲۵، انرژی خورشیدی در بازارهایی که مدتها از روند جهانی عقبتر بودند، تقویت شد و نشان داد که انرژی خورشیدی میتواند در کشورهای درحالتوسعه (ازجمله ایران) مستقیماً جایگزین تولید برق فسیلی شود. بسیاری از کشورها اکنون بهدلیل کاهش هزینهها، رفع گلوگاههای زنجیره تأمین و شفافتر شدن سیاستگذاریها، رشد سریعتری در توسعه خورشیدی را تجربه میکنند.
در آگوست ۲۰۲۵، شواهد روشنی از شتابگیری توسعه انرژی خورشیدی در قاره آفریقا دیده شد. واردات پنلهای خورشیدی ساخت چین در بازه ۱۲ماهه منتهی به ژوئن ۲۰۲۵، حدود ۶۰ درصد افزایش یافت. در این میان، آفریقای جنوبی همچنان بزرگترین واردکننده بود، اما ۲۰ کشور دیگر نیز رکوردهای جدیدی در سفارش پنلهای خورشیدی ثبت کردند. مجموع ظرفیت پنلهای واردشده به آفریقا به ۱۵ گیگاوات رسید؛ در حالی که این رقم در سال قبل ۹.۴ گیگاوات بود.
در برخی بازارها، رشد واردات بسیار چشمگیر بوده است. واردات پنل خورشیدی در الجزایر ۳۳ برابر شد، زامبیا رشدی ۸ برابری، بوتسوانا ۷ برابری و سودان ۶ برابری را تجربه کرد. همچنین کشورهایی مانند لیبریا، جمهوری دموکراتیک کنگو، بنین، آنگولا و اتیوپی، همگی بیش از ۳ برابر سال قبل پنل خورشیدی وارد کردند.
در همین حال، اروپای مرکزی که زمانی از نظر تولید برق خورشیدی عقبتر از سایر مناطق بود، اکنون با سرعتی بیشتر از بسیاری از کشورهای پیشتاز اتحادیه اروپا درحال توسعه این منبع انرژی است. تابستان ۲۰۲۵ این روند را بهخوبی نشان داد؛ بهطوریکه در ماه ژوئن، مجارستان بیش از ۴۰ درصد برق خود را از انرژی خورشیدی تأمین کرد و لهستان و جمهوری چک نیز بالاترین رکورد ماهانه تولید برق خورشیدی در تاریخ خود را به ثبت رساندند.
براساس این گزارش، تا سال ۲۰۲۴، ده کشور عضو گروه بریکس بیش از نیمی از برق خورشیدی جهان را تولید کردند؛ سهمی معادل ۵۱ درصد، درحالیکه این رقم تنها یک دهه قبل حدود ۱۵ درصد بود. این رشد سریع نشاندهنده جابهجایی اساسی مرکز ثقل گذار انرژی در جهان است و حاکی از نقش پررنگ اقتصادهای نوظهور در آینده انرژی پاک جهانی خواهد بود.
رشد سریع خورشیدی و بادی در بازارهای برق بزرگ جهان
سال ۲۰۲۵ نشان داد که انرژی خورشیدی و بادی اکنون در اقتصادهای بزرگ جهان به مقیاس رسیدهاند و بهطور بنیادین سیستم انرژی را دگرگون میکنند. در آگوست، برای نخستین بار در تاریخ ثبت آمار، باد و خورشید بیش از یکسوم برق برزیل را تولید کردند.
در اتحادیه اروپا، انرژی خورشیدی در ژوئن ۲۰۲۵ به بزرگترین منبع برق تبدیل شد. در اسپانیا، توسعه نیروگاههای بادی و خورشیدی از سال ۲۰۱۹، قدرت قیمتگذاری تولیدکنندگان سوخت فسیلی را ۷۵ درصد کاهش داده است. در بریتانیا، در سپتامبر ۲۰۲۵، برای اولین بار باد و خورشید بیش از نیمی از برق کشور را تأمین کردند.
کالیفرنیا نیز به نقطه عطف خود رسید و خورشیدی اکنون بزرگترین منبع برق این ایالت است. هند نیز در مسیر مشابهی حرکت میکند؛ تحلیل امبر در اکتبر ۲۰۲۵ نشان داد که این کشور نیازی به ساخت ظرفیت جدید زغالسنگ فراتر از برنامه ملی برق ۲۰۳۲ ندارد، مشروط بر اینکه اهداف خود برای توسعه انرژیهای خورشیدی و بادی و ذخیرهسازی انرژی را محقق کند.
با افزایش سهم انرژی پاک، قیمت برق شکل میگیرد، تولید گران مبتنی بر سوخت فسیلی کاهش مییابد و واردات انرژی کم میشود. آنچه پیشتر صرفاً رشد به نظر میرسید، اکنون درحال تغییر دینامیک بازار، بهبود قابلیت پرداخت و تقویت امنیت انرژی است.
شتاب انقلاب «الکتروتِک» در ۲۰۲۵
الکتروتِک مجموعهای از فناوریهای کارآمد و مقیاسپذیر مبتنی بر برق مانند خورشیدی، بادی، باتری، خودروهای برقی و پمپهای حرارتی، اکنون اصلیترین محرک رشد انرژی جهانی است.
ظرفیت خورشیدی تقریباً هر ۳ سال یکبار ۲ برابر شده و این روند طی ۳۰ سال گذشته ادامه دارد، ذخیرهسازی باتری از ۲۰۲۰ تقریباً سالانه ۲ برابر شده و فروش خودروهای برقی از ۲۰۱۷ تاکنون ۱۵ برابر شده و به ۱۷.۵ میلیون دستگاه رسیده است.
چین، اولین «دولت الکتریکی» جهان، پیشتاز این تحول است. این کشور نیمی از نصبهای جهانی پنل خورشیدی، ۶۰ درصد فروش خودروهای برقی و دو سوم رشد جهانی تقاضای برق از سال ۲۰۱۹ را به خود اختصاص داده است.
در نیمه اول ۲۰۲۵، تقاضای سوخت فسیلی چین برای تولید برق ۲ درصد کاهش یافته است. بازارهای نوظهور از ویتنام تا مکزیک و آفریقای جنوبی تا هند، سیستمهای قدیمی مبتنی بر سوخت فسیلی را پشت سر گذاشته و سهم خورشیدی در برق خود را از ایالات متحده پیشی گرفتهاند. تسلط بر مجموعه فناوریهای برق مانند باتریها، موتورها و الکترونیک، اکنون برای رشد صنعتی، ایجاد اشتغال و استقلال استراتژیک حیاتی است.
بهلطف کاهش سریع قیمت باتریها، برق خورشیدی ۲۴ ساعته در دسترس است
کاهش شدید قیمت باتریها و توسعه سریع سیستمهای ذخیرهسازی، انرژی خورشیدی را به منبع برق قابل اعتماد برای تقریباً ۲۴ ساعت شبانهروز و در تمام طول سال تبدیل کرده است. تحلیل امبر در ژوئن ۲۰۲۵ نشان میدهد که در مناطق با تابش شدید خورشید، ترکیب پنلهای خورشیدی با باتریها میتواند هماکنون برق شبانهروزی را با هزینه حدود ۱۰۴ دلار آمریکا بهازای هر مگاواتساعت تأمین کند، رقمی که از هزینه برق جدید زغالسنگ و نیروگاه هستهای کمتر است و «انرژی خورشیدی بهعنوان برق پایه» را هم از نظر فنی و هم از نظر اقتصادی به گزینهای رقابتی تبدیل کرده است.
نمونهای از مزایای این تحول در مکزیک دیده میشود: کاهش قیمت باتریها میتواند چند گیگاوات ظرفیت جدید خورشیدی ایجاد کرده و وابستگی به سوختهای فسیلی وارداتی را کاهش دهد، بهطوریکه امبر تخمین میزند سالانه حدود ۱.۶ میلیارد دلار صرفهجویی در واردات گاز حاصل شود.
صنعت سنگین هند نیز یک فرصت مهم دیگر را نشان میدهد: مصرفکنندگان بزرگ صنعتی میتوانند با ترکیب خورشیدی، بادی و ذخیرهسازی، تا ۸۰ درصد از نیاز سالانه برق خود را با انرژی پاک و بهصرفه تأمین کنند. در بسیاری از مناطق هند، هزینه این ترکیب هیبریدی و برق شبانهروزی پاک، هماکنون رقابتی و در مواردی کمتر از برق مبتنی بر زغالسنگ است.
باتریها همچنین به ابزار چندمنظورهای برای بخش برق تبدیل شدهاند. فراتر از ذخیرهسازی انرژی مازاد، باتریها پاسخ فرکانس سریع، قابلیت راهاندازی مجدد شبکه (black start) و خدمات حیاتی دیگر شبکه را فراهم میکنند و قابلیت اطمینان سیستم را افزایش میدهند.
با ادامه کاهش هزینههای ذخیرهسازی، ترکیب انرژی خورشیدی و باتری به بهترین گزینه برای دستیابی به برق پاک، قابل اعتماد و بدون سوخت فسیلی تبدیل میشود.
انرژی پاک و رقابت جهانی در هوش مصنوعی
هوش مصنوعی (AI) و رشد مراکز داده به یکی از داغترین موضوعات انرژی در سال ۲۰۲۵ تبدیل شدند. کشورهایی که بتوانند تقاضای روبهرشد برق را تأمین کنند، در خط مقدم انقلاب فناوری قرار خواهند گرفت – و شواهد نشان میدهد که انرژیهای خورشیدی و بادی آماده پاسخگویی به این نیاز هستند.
تحلیل امبر در منطقه آسیای جنوبشرقی نشان داد که مراکز داده تا سال ۲۰۳۰ میتوانند بین ۲ تا ۳۰ درصد از تقاضای برق ملی را به خود اختصاص دهند، بدون احتساب ویتنام. به عنوان مثال در مالزی، اگر این رشد با شبکههای برق مبتنی بر سوخت فسیلی تأمین شود، انتشار گازهای گلخانهای تا ۷ برابر افزایش خواهد یافت، درحالیکه تا ۳۰ درصد از این تقاضا میتواند با انرژی خورشیدی و بادی تأمین شود.
در اروپا، مشکل اصلی زیرساخت است؛ تراکم شبکه در هابهایی مانند فرانکفورت، لندن و دوبلین باعث ایجاد صفهای ۷ تا ۱۰ ساله برای اتصال شده و سرمایهگذاریهای جدید هوش مصنوعی را بهسمت مناطقی با ظرفیت پاک و در دسترس هدایت میکند.
رقابت هوش مصنوعی اکنون یک رقابت بر سر برق و شبکه است. کشورهایی که انرژیهای تجدیدپذیر را مقیاسبندی کرده و ارتقای شبکه را تسریع کنند، موج بعدی رشد اقتصادی دیجیتال را بهدست خواهند آورد.
چشمانداز انرژی پاک در سال ۲۰۲۶
با پایان سال ۲۰۲۵، مسیر حرکت جهان بهوضوح مشخص است: انرژی پاک درحال مقیاسگیری است، بازارها درحال تغییر هستند و سیستم برق به محور استراتژی اقتصادی تبدیل شده است – از رشد هوش مصنوعی تا امنیت انرژی.
چالش سال ۲۰۲۶، تبدیل این شتاب به تحول در سطح سیستم خواهد بود. کشورهایی که ظرفیت ذخیرهسازی را افزایش دهند، گلوگاههای شبکه را برطرف کنند، اهداف بلندتری تعیین کنند و بازارها را برای ادغام انرژیهای تجدیدپذیر توانمند سازند، مرحله بعدی رهبری جهانی را شکل خواهند داد.
متن این گزارش: Ember
